7M02323 Қолданбалы қазақ тіл білімі в Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Курстың мақсаты – халықаралық кәсіби ортаға кірігуге және кәсіби ағылшын тілін мәдениетаралық және кәсіби қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға мүмкіндік беретін шетел тілін кәсіби бағытталған коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру. Нақты мәселелер қарастырылады сөйлеу және айтылу нормалары: орфоэпиялық норма, семантикалық, сөйлеу үлгілері құрылымдар мен жүйелердің сипаттамасы, анықтамалары, дәлелдері, лексикалық және ағылшын тілінің стильдік ерекшеліктері.

«Өміршеңдік», «тіл өміршеңдігі» ұғымдарына сипаттама жасау, қазақ тілінің өміршеңдігі үшін қажетті факторларды саралап, қaзіргі қaзaқ әдеби тілі мен қaзaқ тіл білімінің тaрихын бағалай келіп, қaзaқ әдеби тілінің тaбиғaтынa тән «өміршеңдік» теориясының зaңдылықтaры мен қоғaмдық сипaты ғылыми тұрғыдaн дәйектеледі. Қaзaқ әдеби тіліне қaтысты aйтылғaн ғылыми aнықтaмaлaрды қaрaстырa келе, қaзaқ әдеби тіліндегі бaсты құндылықтaрды aжырaтып aлу; қазақ диaспорaсы тілінің ерекшелігін сaрaптaу.

Құқықтық лингвистика - тіл мен заң тоғысындағы түсініспеушіліктің алдын алуға бағытталған білімінің жаңа саласы. Осы мақсатта қазақ тіліндегі заң тілінің қалыптасуы, дамуы; нормативті-құқықтық актілердің тілі, олардың заң техника ережелері бойынша стильдік ерекшеліктері, заң мәтіндерінің лингвистикалық және грамматикалық құрылымы; терминдердің қолданысы; тұтынушының тілді дұрыс, адекватты қолдану ережелері; нормативті-құқықтық құжаттар стилінің қазіргі даму үдерістері пән мазмұнын құрайды.

Ғылыми жұмыстың орындалуын ұйымдастыра білетін және жоспарлай алатын, ғылыми мәселелерді кәсіби деңгейде шешу кезінде дербес және өзіндік көзқарасты қалыптастыратын; болашақтағы дамуын болжай білетін маман қалыптастыру, қазақ тілі мен әдебиетіне әсер етуші құбылыстар мен үдерістерді танып, оның тиімді, тиімсіздігін бағалай алу, бұл бағыттағы игерген білімдерінің негізінде өзіндік пайымдауларын (ғылыми мақала, эссе, баяндама, тезис) ғылыми негіздеу.

Пән мазмұны ЖОО-дағы тәрбие үдерісінің ерекшеліктерін, болашақ мамандардың кәсіби қасиеттерін қалыптастыру үшін әлеуметтік құндылықтарды біріктіру әдістері мен қағидаттарын, лингвистикалық толеранттылық пен азаматтық теңдік, көпмәдениетті және көптілді ортада әлеуметтік әрекеттесудің теориясы мен тәжірибесін, өзін-өзі оң бағалауды қалыптастыру тәсілдерін, танымдық үрдістердің құрылымын қамтиды. Пәнді оқу нәтижесінде магистранттар келесі құзіреттерді меңгереді: Кәсіби іс-әрекеттің тиімділігін арттыруға қажетті психологиялық ғылым мен практиканың негіздері арқылы қазіргі ғылыми ақпараттарды игеру; Ғылыми-педагогикалық және кәсіби іс-әрекетте туындайтын психологиялық заңдылықтар мен феномендерді түсіну; Психологиялық көзқарас бойынша өмірлік және кәсіби жағдаяттарды сыни талдау, даму мүмкіндіктері мен ресурстарының, тұлға және ұжым іс-әрекетінің нәтижесі мен мінез-құлқы арасындағы өзара байланысты көре білу; Жалпы білім беруде өзі және өзгелер туралы психологиялық ақпаратты біріктіру және негiзделген пікірлерді тұжырымдау; Тиімді шешім қабылдау үшін психологиялық білімдерді қолдану, кәсіби іс-әрекет пен жеке өмірде сәтті коммуникативті стратегияны жүзеге асыру; Ұжым мен өзінің потенциалын дамыту үшін психологиялық білімдерді тиімді қолдану. Бұл курс психологиялық ғылым мен практика дамуының қазіргі деңгейіне сәйкес ғылыми білімдермен таныстырады. Психологияның пәні, салалары, әдістері, психикалық процестердің қызметі мен даму заңдылықтары, тұлғаның күйлері мен қасиеттері, қарым-қатынас, тиімді өзара әрекеттің негіздері және конфликтіні шешу қарастырылады, магистранттардың кәсіби және ғылыми-педагогикалық іс-әрекетін есепке ала отырып өзін дамыту және презентациялау

Салғастырмалы аспектідегі динамикалы синтаксис мәселелері, лебіздің коммуникативтік мақсатқа жетудің амал тәсілдері пән мақсатын айқындайды. Синтаксистік категориялардың әмбебаптылық және бірегейлік ерекшеліктері сараланады. Тілді тема-ремалық қатынастар негізінде оқыту - жүйелі, оралымды сөйлеуге апаратын әдіс-тәсіл екендігі дәлелденеді. Күрделі синтаксистік тұтастықтың темасын және ондағы доминант рематикалық бірліктерді айқындау арқылы категориялық жағдаятты тану жолдары салыстырмалы аспектіде қарастырылады.

Функционалды лингвистиканың өзіндік ерекшелігі; тілді функционалды тұрғыдан зерттеуде басшылыққа алынатын ұстанымдар мен қағидаттар нақтыланады; қазақ тілін туыстас тілдермен салыстырмалы аспектіде сөз таптары, категориялар функционалды тұрғыдан сипатталып, әрқайсының өзіндік ерекшелігі көрсетіледі; анықтық/танықтық, темпоралдылық, меншік, т.с.с. функционалды-семантикалық өрістерінің ерекшелігі сипатталып, қосымшалар функционалды тұрғыдан сипатталады.

Пән тіл білімінің жаңа бағыты лингвомәдениеттану және линвоелтаным туралы ұғым, түсініктер қалыптастыруға бағытталған. Лингвоелтанымның лингвистикалық аспектілері, теориялық, практикалық қағидаттары жүйеленеді. Этномәдени константаларды екі немесе үш тілде өзара салыстыра отырып, ұлттық нышандарын айқындайтын, сол елдің болмыс-бітімін, тілдік ұжымның мінез-құлқы мен тұрмыстық ерекшеліктерін ажыратып көрсететін тілдік ұғымдар мен аялық білімдерін лингвоелтанымдық бағытта ажырата білуге дағдыландыру көзделеді.

Курстың мақсаты – жоғары оқу орындарының дидактикасы, білім беру теориясы, педагогикалық іс-әрекетті талдау және өзін-өзі бағалау бойынша білімдер негізінде жоғары оқу орындары мен колледждерде педагогикалық құзыреттілік пен педагогикалық қызмет қабілетін қалыптастыру. Заманауи жоғары білімді дамытудағы мега-тренд, Болон процесі түрлі стратегиялар, оқыту әдістерін қолдана отырып, лекторлық және кураторлық шеберлікті меңгеру мәселелері қарастырылады.

Құқықтық лингвистикадағы даулы мәтіндерге қазақ тілінде сот-лингвистикалық сараптама жүргізуге бағыттылған қолданбалы пән ретінде дәйектеледі. Даулы материалдағы дерек туралы мәлімдеме, пікір, баға, болжам және күман категорияларына прагматикалық, семантикалық, интерпретациялық, дискурстық, психолингвистикалық сараптамалар жасалады. Тіл біліміндегі жаңа бағыт ретінде қалыптасып келе жатқан лингвистикалық экспертология мен сот-лингвистикалық сараптаманың базалық ұғымдар жүйесі сараланады. Лингвоконфликтология мен инвективті лексика, өшпенділік тілі ұғымдарының аражігі сараланады.

Курс ғылым философиясы туралы түсініктерді, олардың рационалды-теориялық түсінудегі мәселелерін қамтитын ерекше типтегі білімдер жүйесі ретінде қалыптастыруға бағытталған. Ғылымның идеялық негізі, пайда болуы, қалыптасуы мәселелері қарастырылады. Ежелгі дүниедегі, Орта ғасырлардағы және Қайта өрлеу дәуіріндегі ғылым.

Қазақ тілін ана тілі және екінші тіл ретінде оқытудың жаңа басым бағыттары: функционалдық, мәтінге негізделген коммуникативтік әрекет. Сондықтан қазақ тілі сабақтарының заманауи талаптары: тіл бірліктерінің мәтінқұраушы және көркем-мәнерлі функцияларын таныту негізінде құрылған жаңа білім мазмұны, грамматиканы функционалдық негізде оқытудың қолданбалы аспектілері теориялық тұрғыдан дәйектеледі. Оқытудың жаңа ғылыми теориялары, концепциялары талданып, олардың әдіснамалық негіздері, өзекті мәселелері анықталады.

Пән мазмұнында салғастырылып отырған тілдердің стильдік бояуларының ұқсастықтары мен айырмашылықтары; семантикалық, тіл құралдарының жалпы стильдік бөлініс, бейнелік пен көркемдік, синонимдік, антонимдік ерекшеліктері қарастырылады. «Ресурстар стилистикасының» лингво-салыстырмалы аспектісі жүзеге асады. Осы негізде салыстырылып отырған тілдердің стилінде көрініс тапқан ұлттық және мәдени-тарихи ерекшеліктер айқындалады. Бұл бағыттың негізгі мәселесі аудару тәжірибесінде бір мазмұнның, түсініктің, құбылыстың салыстырылып отырған тілде дәлме-дәл берілуі. Сонымен қатар семантикалық өріс құрылымдары, мәтін стильдері, тілдік құралдардың композиция ерекшеліктеріне қарай қызметі қарастырылады.

Қазақ тіл білімінің даму тарихында қолданбалы лингвистиканың зерттелуі, корпустық лингвистиканың ғылыми-теориялық сипаты, қазақ тілінің лингвистикалық корпусының құрылу тәжірибесі, корпус ұғымы, белгілеу, лингвистикалық корпустардың классификациясы, корпус құрудың қағидаттары қарастырылады. Корпус құрудың кезеңдері, әмбебап ұлттық корпустың құрылуы мен кеңеюі, жалпы қолданыстағы корпустар талданады. Әлемдік тіл біліміндегі озық тәжірибелерді басшылыққа ала отырып қазақ тіл біліміндегі корпус құру тәжірибесін біріздендіру жолдары сараланады.

Прагматикалық сөйлеу және ойлау жүйесін қалыптастыру, адамның сөйлеу қызметіндегі прагматиканың шынайылығы мен ақиқатына қол жеткізу жолдары қарастырылады. Прагматика таңба мен қабылдаушы арасындағы қарым-қатынаспен қатар өзара әрекеттік сол аралықтағы үздіксіз құбылысты айқындап береді. Пән мазмұны: сөйлеу актілеріндегі қатысушылардың психологиялық қал-жағдайы, қарым-қатынас аясы, саяси-әлеуметтік жағдайы, пресуппозициясы, сөздің шынайылығы, әлемді танып білу көзқарасы. Осылардың негізінде жеке тұлғаның белгілі прагматикалық мәнге ие болатын таңбаларды таңдап алудағы, өз мақсатына жетудегі ментальдық ерекшеліктерді айқындау пәннің нысаны болып табылады. Түрлі тілдердегі сөйлеу актілерін салғастыру әдістері мен тәсілдері қарастырылады.

Пән мазмұнында бұқаралық ақпарат мәтіндері немесе медиамәтіндер, қазіргі қоғамдық сана және тілдік жағдаят, медиа кеңістіктегі қоғам санасының жаппай қалыптасуы мен дамуына бұқаралық ақпарат құралдарының белсенді әсері, ақпарат материалдарының тілі арқылы тілдік жағдаяттың деңгейі және бұқаралық коммуникация түрлерінің лингвистикалық ерекшеліктері қарастырылады. БАҚ мәтіндері қазіргі таңда қазақ ұлттық тілінің жалпы жиынтық бейнесін көрсететін заманауи ұлттық әлем бейнесінің фрагменттері қиылысатын, өзара әрекеттесетін менталдық-тілдік кеңістік ретінде талданады.

Қазақ әдеби тілінің жазу нормалары, сөз мәдениетін кодификациялайтын ортологиялық құралдар талданады. Тіл қолданысындағы уәжді, уәжсіз ауытқуларды нормалау үшін олардың дұрыс болуға тиіс базасы айқындалады. Қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытуда сөздерді орынды, өз мағынасына сәйкес қолдану, сөйлемдерді дұрыс құрастыру, емле ережелерін сақтау, әдеби тілдің әр жанрына сәйкес стильдік тілдік бірліктерді дұрыс қолдану, әдеби тілдің лексикалық, грамматикалық, стилистикалық, орфоэпиялық, орфографиялық нормаларын меңгерту жолдары қарастырылады.

Пән мазмұны жалпы білім беру мекемелерінде қазақ тілін оқытудың ақпараттық-коммуникациялық технологияларын меңгертуді көздейді. Интернет жүйесіндегі қазақ тілін оқытуға арналған түрлі ғылыми-танымдық ресурстарға талдау жасаудың инновациялық әдіс-тәсілдерін меңгереді. Ақпараттық-коммуникациялық технология әдістері және білім беру ісіндегі витагендік технологияның ерекшеліктерін салыстырады, сыни ойлауын жетілдіреді. Алынған материалды практикада тиімді қолдана біледі. Әр түрлі мультимедиалық көздерден алынған ақпарат мен білімді одан әрі дамыту дағдысын игереді.

Мәтіннің прагматикалық функциясын, әртүрлі мазмұндағы мәтін құрудың аудитория алдында сөз сөйлеу үшін мәтіндерді дайындаудың ерекшеліктерін, шешен сөйлеу мәдениетін, аудиторияны зерттеу, қызықтыру тәсілдерін меңгерту көзделеді. Сапалы контент құру, заманауи копирайтингтегі сауаттылық мәселесі, креативті копирайтинг, креативтілікті дамыту, PR және жарнамалық мәтін құрудың прагматикасы қарастырылады.

Әлеуметтік лингвистикадағы негізгі теориялық мәселелер, тіл мен мәдениет байланысын, ұлттық құндылықтар негізін қазіргі лингвофилософиялық, лингво-аксиологиялық, лингвомәдени бағытта зерделеу; мәдениеттің ерекшеліктері мен белгілерін, адамзаттық мәдениеттің қазыналары және ұлттық құндылықтарды құрайтын негізді айқындап, қазақ ұғымындағы жаратылыс туралы таным, мәдениет көкжиегінің кеңдігі мен оның әлем мәдениетіндегі орнын, ерекшелігін анықтау, жүйелеу, саралау.

Ғылым тарихы, философия, психология, педагогиканың теориялық-әдіснамалық қағидаттарын білім беру және кәсіби мақсатта қолдану.

Қазақ тілін шет тілі және екінші тіл ретінде оқытудың жаңа ғылыми теорияларын, қағидаттарын, олардың методологиялық негіздерін талдап, инновациялық технологияларды тәжірибеде қолдану.

Қазақ тілін өзге тілдермен салыстырмалы-салғастырмалы бағытта тіл ресурстарының стилистикасы және функционалды стиль түрлері, сөйлем жүйесінің күрделі мәселелері, қазақ әдеби тілінің орфоэпиялық, орфогафиялық нормалары туралы білімін оқыту және аударма тәжірибесінде қолдану.

Қазіргі тілдің өміршеңдігі үшін қажетті факторларды, қaзaқ әдеби тілінің ғылыми-теориялық мәселелерінің бүгінгі даму үрдісін, диaспорa тілінің қaзaқ әдеби тілінің ішкі жүйесі мен сыртқы құрылымдық үлгілеріне оң және теріс ықпалын, тілге ықпал ететін лингвоэкологиялық құбылыстардың жай-күйін бағалау.

Жаңа бағыттар бойынша қазақ тілі және түркі тілдерін салыстырмалы аспектіде зерттеу.

Кез келген сөйлеу жағдаятында тіл бірліктерін фунционалды семантикалық өріс бойынша дұрыс жұмсау.

Елтанушылық ақпарат негізінде мәдениет салаларында елін, ұлт мәдениетін, тарихи орындарды таныстыру үшін эквивалентсіз ұғымдарға сәйкес балама тауып қолдану.

Қазақ тіліндегі қарапайым құқықтық қатысымды қамтамасыз ету мақсатында нормативті-құқықтық актілердің тілін, стилін, лексикалық және грамматикалық құрылымын, терминдердің қолданысын саралау.

Сот-лингвистикалық сараптама жасалатын мәтіндердің коммуникативтік бағыттылығы, коммуникативтік интенциясы, автор идеясы мен прагматикасын айқындау.

Филологиялық білім беруде компьютерлік технологияларды, ғылыми-зерттеу жұмыстарында статистикалық әдістерді, ақпарат пен білімнің әртүрлі көздерін кәсіби деңгейде тиімді пайдалану.

Мемлекеттік және шет тілдердегі ауызша, жазбаша қатысым түрлерінде қазақ тілі прагматикасы бойынша игерген білімін практикалық тұрғыдан тиімді пайдалану.

Көпшілік алдында ауызша сөз сөйлеу үшін мәтіндерді дайындаудың жолдарын, оларды аудиторияның ерекшелігіне сай сапалы етіп құру, аудиторияны зерттеу, қызықтыру тәсілдерін, шешен сөйлеу мәдениетін меңгеру.

PR және жарнама қызметін жетілдіру, сапалы контент құру, заманауи копирайтингтегі сауаттылық мәселесі, креативті копирайтинг және оны дамыту, медиа жоспарлау принциптерін, жарнамалық мәтіндерді құрастыру негіздері мен техникасын меңгере отырып, тәжірибеде қолданады.

Компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып корпустар зерттеу жұмыстарын жүргізу, корпус құру.