7M02313 Қазақ филологиясы в Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Пәннің мақсаты: нәтижелерді өңдеудің заманауи әдістерін қолдана отырып, аударматану саласындағы ғылыми зерттеулерді ұйымдастыру және жоспарлау дағдыларын қалыптастыру. Оқылатын болады: аударма саласындағы ғылыми зерттеулердің негіздері; мәтінді талдаудың заманауи әдістері; ақпараттық технологиялар; ғылыми мәселелерді тұжырымдау және шешу; ғылыми әдістерді таңдау.

Қазіргі қазақ лебізінің (сөйлеу) ерекшелігі мен қызметі, функционалды-семантикалық, қолданыстағы лебіздің өзекті мәселелері антропологиялық ғылыми теориялар негізінде қарастырылады. Лебіз теориясының тіл біліміндегі негізгі қағидаларының қалыптасуы мен даму жолдарын жүйелеу, функционалды-семантикалық ерекшеліктерін саралау, сөйлеу жүйесінің мәні мен маңызын, сөз қолданысындағы нормалардың көрінісі мен ерекшелігін, диалог пен монологтың қызметін, түрлері мен қолданысын әлеуметтік-психологиялық, лингвофилософиялық, аксиологиялық аспектіден саралау көзделеді.

Қазақ көркем сөз өнерінің поэтикасы, сөздегі мән мен мағынаның ерекшелігі, көркем мәтіндегі поэтикалық қолданыстардың когнитивтік негізділігі, көркем сөздегі басты концепциялық тұжырымдар, сөз бен ой арасындағы байланыстың мәні, сөйлеу барысындағы сөз қолданысы, тіркестер және жеке сөздердің қолданылуы, сонымен қатар кісінің сана деңгейін, ішкі болмысын, білім мен білік деңгейін танудың басты құралдары, лингвопоэтикалық және когнитивтік талдау әдістері қарастырылады.

ААбай Құнанбаевтың ақындық әлемін зерттеудің көкейкесті міндеттерін айқындау жолдары, Абайдың шығармашылық мұрасына пәнаралық зерттеулер жүргізген ғалымдар еңбектерінің ерекшеліктері, Абай және қазақ поэзиясындағы дәстүр мен жалғастық, шығармаларының көркемдік ерекшелігі, өлең үлгісі, жанрлық сипаты, қазақ поэзиясының өлең өрнектері тілдік зерттеу нәтижесі бойынша қарастырылады.

Қазіргі тіл біліміндегі заманауи өзекті мәселелерді саралау. Заманауи тіл білімі саласындағы негізгі жаңа тұжырымдамалар, теориялық негіздер, әдістердің басым және әлсіз тұстары, лингвистиканы зерттеудің әдіснамалық теориясы, контент-талдау, логикалық-мағыналық моделдеу, топтастыру, типтеу, трансформациялық, статистикалық, семантикалық, стилистикалық т.б. талдау түрлері осы пәннің мазмұнын құрайды.

Пәннің мақсаты: тіл мен әдебиетке ортақ мәселелерді ғылыми тұрғыдан зерделеп, зерттеуге арналған филологиялық жаңа бағыт туралы ғылыми түсінікті қалыптастыру. Лингвистикалық стилистика мен әдебиеттану стилистикасының айырмашылықтары, тілдік норма мен стилистикалық норманы ажырату жолдары, сөз таңдау шеберліктері, тілдік құралдардың көркем әдебиетте қолдану тәсілдері, тілдік бірліктердің бейнелеу-мәнерлеу құралдарына айналу жолдары пән мазмұнын құрайды.

Пән мазмұны ЖОО-дағы тәрбие үдерісінің ерекшеліктерін, болашақ мамандардың кәсіби қасиеттерін қалыптастыру үшін әлеуметтік құндылықтарды біріктіру әдістері мен қағидаттарын, лингвистикалық толеранттылық пен азаматтық теңдік, көпмәдениетті және көптілді ортада әлеуметтік әрекеттесудің теориясы мен тәжірибесін, өзін-өзі оң бағалауды қалыптастыру тәсілдерін, танымдық үрдістердің құрылымын қамтиды.

Курстың мақсаты – халықаралық кәсіби ортаға кірігуге және кәсіби ағылшын тілін мәдениетаралық және кәсіби қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға мүмкіндік беретін шетел тілін кәсіби бағытталған коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру. Нақты мәселелер қарастырылады сөйлеу және айтылу нормалары: орфоэпиялық норма, семантикалық, сөйлеу үлгілері құрылымдар мен жүйелердің сипаттамасы, анықтамалары, дәлелдері, лексикалық және ағылшын тілінің стильдік ерекшеліктері.

Дискурс онтологиясын анықтау, дискурстың жанрлық ерекшеліктерінің әдістемелік технологиялары, негізгі бағыттар мен мектептер, дискурсты зерттеудің басты қағидаттары, талдаудың философиялық-әдістемелік негіздері, дискурстың лингвистикалық әлеуметтік-психологиялық, лингвопрагматикалық т.б. аспектіде зерттеу технологиялары, дискурстағы сөйлеу тәсілдерінің қолданылу ерекшелігі қарастырылады.

Курстың мақсаты – жоғары оқу орындарының дидактикасы, білім беру теориясы, педагогикалық іс-әрекетті талдау және өзін-өзі бағалау бойынша білімдер негізінде жоғары оқу орындары мен колледждерде педагогикалық құзыреттілік пен педагогикалық қызмет қабілетін қалыптастыру. Заманауи жоғары білімді дамытудағы мега-тренд, Болон процесі түрлі стратегиялар, оқыту әдістерін қолдана отырып, лекторлық және кураторлық шеберлікті меңгеру мәселелері қарастырылады.

Курс ғылым философиясы туралы түсініктерді, олардың рационалды-теориялық түсінудегі мәселелерін қамтитын ерекше типтегі білімдер жүйесі ретінде қалыптастыруға бағытталған. Ғылымның идеялық негізі, пайда болуы, қалыптасуы мәселелері қарастырылады. Ежелгі дүниедегі, Орта ғасырлардағы және Қайта өрлеу дәуіріндегі ғылым.

Пән мақсаты: қазақ әдебиеті тарихында айрықша орны бар, әдеби даму тарихында үлкен рөл атқарған Абай Құнанбайұлы мен Мұхтар Әуезов арасындағы рухани, идеялық байланыстарды, сабақтастық тарихымен магистранттарды таныстыру. Пән М.О. Әуезовтың әдеби шығармашылығы мен әдеби зерттеулерін, бүгінгі қазақ әдебиетіндегі Әуезов дәстүрін зерттеуге бағытталған. Ұлттық әдебиет дамуында дара орындары бар аса көрнекті, ұлы тұлғалардың шығармашылық ізденістерін, қайталанбас шығармаларын кешенді түрде ғылыми-зерттеу жасау әдістері қарастырылады.

Қазақ тіл білімінің даму тарихы кезеңдерге жіктеліп, қазақ тіл білімінің қалыптасып, даму кезеңіндегі ғалымдардың ұстанымдары сараланады; А.Байтұрсынұлы, Е.Омаров, Қ.Кемеңгерұлы, Т.Шонанов, Қ.Басымұлы, Қ.Жұбанов, т.б. ғалымдардың ұстанымдары өздеріне дейінгі және кейінгі ғалымдардың ұстанымдарымен салыстырыла сипатталып, уәжделеді; ұлттық тіл білімі қалыптаса бастаған кезеңдегі ғалымдардың тіл білімінің түрлі салаларына қосқан үлесі сарапталып, қазақ тіл біліміндегі орны нақтыланады.

Қазақ әдебиетінде қалыптасқан білімнің жаңа парадигмаларының жүйелері, оның дамуы мен қалыптасу ерекшеліктері қамтылған. Әдебиеттану саласы бойынша структуралистік, герменевтика, типологиялық, салыстырмалы, функционалды, мәдениетаралық қатысым т.б. антропоөзектік бағыттардың ұғымдары мен категориялары және оларды зерттеу әдістерімен бірге қазақ әдебиетінің шет елдерде насихатталуы, әлемдік үрдістердің қазақ әдебиетінде көрініс табуы, хронотоп, архетип және әдеби шығармаларды аксиологиялық тұрғыдан талдау мәселелелері қарастырылады.

Қазіргі тілдік және тілдік емес факторлардың сөз экологиясына ықпалы, экологиялық мәселелердің тіл деңгейлерінде көрініс табуы, тілдік норма және қалыптану, өзгеру сипаттарының бағыттары, «Тіл экологиясы» түсінігінің негізгі аспектілері (мәдени, жанрлы-стилистикалық, нормативті, реттеуші), тілдік үдерістердің тарихи-мәдени сипаты, тілдің жағдайын анықтайтын экстралингвистикалық факторлар, оның игі және кері ықпалдары қарастырылады.

Когнитивті грамматиканың теориялық негізі, ұғымдары мен категориялары, ұстанымдары сипатталады; когнитивті грамматиканың қалыптасып, дамуы, қазақ тіліндегі грамматикалық категориялардың антропоөзектілігі, өзге ғылым салаларымен байланысы көрсетіледі; когнитивті грамматиканың метатілі, концептілеу, категориялау ұстанымдары туралы ақпарат беріледі; ғаламның сөзбен, концептімен көрсетілуінің ерекшеліктері сипатталады; когнитивтік грамматиканың дамуындағы жаңа тенденциялар, ғылыми шешімді қажет ететін өзекті мәселелер туралы ақпарат беріледі.

Пән мәтіннің белгілері - құрылымдық, интегративті, сабақтастық, бүтіндік, мәтін түзудегі емле белгілерінің қызметіне; категориялар - уақыт, кеңістік, диалог, оқиғаға бағытталады. Мәтіннің негізгі белгілері мен коммуникативтік құрылымы, лингвостилистикалық, лингвопоэтикалық әдіс- тәсілдер негізінде мәтінді талдау түрлері, түрлі жанрлы мәтіндерді іздеу жұмыстарын жеңілдету үшін мәтіннің кілт сөздерін анықтау және редакциялау машықтары қарастырылады.

Пән мазмұнында қазақ әдебиеті мен әдебиеттанудағы ұлттық идея философиясын пәнаралық байланыстар негізінде айқындау жолдары, әдебиеттанудың әдіснамасы, көркем сананың табиғаты, көркем шығармадағы дүниетаным мәселелері қарастырылады. Сонымен қатар тұлға концепциясын философиялық-адамгершілік құндылықтар жүйесінің негізі ретінде айқындауға, көркем шығарманы мәдениет феномені ретінде талдауға, әдеби шығарманы жалпы адамзаттық құндылықтардың аксиологиясы ретінде қарастыруға бағытталған.

Қазақ халқының болмысы мен танымында тарихи қалыптасқан ұлттық-мәдени кодтар когнитивтік лингвомәдени бағытта қарастырылады. Ұлттық концептер мен құндылықтар жүйесін когнитивтік және лингвопсихологиялық талдаулар негізінде кешенді анықталады. Тарихи, мәдени, рухани болмыс пен концептер Адам (ізгілік, адалдық, адамгершілік, парыз, намыс, ар, этикет, инабаттылық), Қоғам (бірлік, бүтін, тұтастық), Табиғат үштігі бойынша когнитивтік лингвомәдени бағытта жүйеленеді.

Көне түркілік тарихи ескерткіштер негізіндегі түркі халықтарының дамуындағы негізгі заңдылықтар мен ерекшеліктердің теориялық ұстанымдары, концептуалды-мәдениеттанымдық бағыттың дамуына ықпал етуші факторлар, лингво-психологиялық, лингво-философиялық дүниетанымның қазақ тарихындағы көрінісі жаңа теориялық бағытта сараланады. Көне түркі ескерткіштерінің лингвомәдени ерекшеліктеріне, сөз қолданысы, мәні мен мағынасына, тарихи деректерге когнитивтік талдау жасау көзделеді.

Пән мазмұны медиа-мәтіндердің ғаламның медиа-бейнесін қалыптастырудағы рөлін, ақпарат ұғымы мен әлеуметтік сипатын, ақпараттың прагматикалық аспектісін, газет мәтініндегі адресант пен адресат арасындағы рөлдік қатынастарды; түрлі дереккөздерден маңызды деректерді талдау, жинау, оларды сұрыптауды, өңдеуді қамтиды. Бүгінгі медиа-мәтіндегі адресанттың өз прагматикалық ұстанымын жеткізу, медиа-мәтінге лингвопрагматикалық тұрғыдан баға беру, қоғам дамуының түрлі аспектілеріндегі басымдықтарды болжау жолдары мен әдістері қарастырылады.

Пән мазмұнында қазақ тілінің тарихи даму кезеңдеріндегі лексикалық өзгерістер, сөз мағынасының дамуына әсер етуші құбылыстар, қазақ тілінің тарихи деректеріне тарихи-салыстырмалы, когнитивтік, ономосиологиялық талдау жүргізу әдістері, тіл диахрониясындағы өзекті мәселелер, сөздердің семантикалық дамуы, байырғы сөздердің құрамы мен құрылысын анықтау тәсілдері қамтылады.

Психолингвистиканың зерттеу нысанын сипаттау және саралау, мәтіндегі эмоционалдылық, экспрессивтіліктің адам психологиясымен байланысын талдау, коммуникативтік бірліктердің сөйлеу үдерісінде жүзеге асуы мен оны түсінудегі (қабылдау) жалпы заңдылықтары, грамматикалық құрылымдардың сөйлеуде іріктелуінің психолингвистикалық негіздері, тіл, сөйлеу және танымдық үдерістер, психолингвистика бағытының зерттеу әдістері мен тәсілдері қамтылады.

Пән қазақ әдебиетінің көркемдік-эстетикалық табиғатын танытып, әдебиеттегі эстетизация нысанына айналған заттар мен қатынастарды қазақ менталитетінің ерекшелігіне сай, халықтың мәдени дәстүрінің мәнмәтінінде қарастыруға бағытталған. Әр кезеңдердегі ақын-жазушылар шығармашылығындағы эстетикалық идеал, категориялар, қатынас, талғам, бағалау, қабылдау, тартыс табиғаты, авторлық позиция секілді маңызды теориялық мәселелер пән мазмұнын құрайды.

ЖОО-да оқытуға қажетті алдыңғы қатарлы әдістемелік, теориялық, тәжірибелік ұғым-түсініктерді, заманауи технологияларды қолдана отырып, білім беру мекемелерінде кәсіби педагогикалық қызметті жүзеге асыру.

БАҚ саласында, ақпараттық-аналитикалық орталықтарда басымдыққа ие тақырыптарды іріктеу: түрлі дереккөздерден маңызды деректерді жинау, талдау, саралау. Материалды БАҚ форматының талабына және аудитория сұранысына сай сәйкестендіру. Материалды редакциялауда автор ойының мағынасын толық ашатын әдістерді қолдану, мәтінді орфография, пунктуация ережелеріне сәйкес түзету, публицисткалық стильге сай өңдеу.

Қазақ филологиясының негізгі заңдылықтарына сүйеніп, тіл мен әдебиет теориясы, тарихы салаларының қағидаларын меңгеріп, жаңа ғылыми парадигмалар негізінде белсенді үдерістерді, пәнаралық өзекті мәселелерді айқындауда білімнің когнитивтік нәтижелерін құзыреттілік құралы ретінде пайдалану.

Пәнаралық білім негізінде филологиялық зерттеу әдіснамасын меңгеріп, зерттеу жүргізуде заманауи әдістердің басым және әлсіз тұстарын бағалай отырып, технологиялық шешімін табу.

Қазақ тілінің синхрониялық сипатын іргелі филологиялық білім негізінде диахрониялық тұрғыда саралау. Салыстырмалы-тарихи, этимологиялық, типологиялық зерттеу әдістерін пайдалана отырып сөздіктер құрастыруға қатысу.

Басқару-әкімшілік саласында, құзырлы орындарда, тіл саясаты бөлімдерінде филолог-маман ретінде тілдік жағдаятты экстралингвистикалық үдерістермен байланыстыра отырып баға беру. Басқару психологиясын игере отырып, білім беру және ғылым саласында менеджер болу.

Лингвопоэтика, лингвокогнитология, лингвоэкология, лингвоаксиология, психолинвистика, функционалды стилистика т.б. тіл білімі бағыттарының теориялық және әдіснамалық негізін меңгеріп, өзекті ғылыми-теориялық тақырыптар бойынша жоба ұсыну, ұжымдық зерттеу жұмыстарына қатысу.

Алаштық зерттеушілердің тұжырымдарын бүгінгі таңдағы тіл біліміндегі жаңа бағыттармен, инновациялық парадигмалармен байланыстыра талдау.

Әлемдік ғылым кеңістігіндегі философияның ролін зерделеу. Қазіргі ғылыми парадигмалар аясында ғылым тарихы, философия, психология, педагогиканың теориялық-әдіснамалық қағидаттарын білім беру және кәсіби мақсаттағы мәселелердің шешімін табуда қолдану.

Ұлттық кодты – ұлттық құндылықтардың негізі, түпқазығы ретінде қарастырып, оның тілдегі көрінісіне түркі және қазақ ғұламалары еңбектері негізінде когнитивтік кешенді талдау жасау.

Ғылыми зерттеу үдерісінде және тиісті кәсіби салада қарым-қатынас құралы ретінде шет тілдерін қолдана білу.

Білім беру бағдарламасының бейініне сәйкес, әлемдік халықаралық тәжірибеге, ұлттық құндылықтарға, тіл мен әдебиеттің қағидаларына (антропоөзектілік, андроөзектілік, мәтін, мәнөзектілік) негізделген магистрлік диссертация жазу, дәйексөз индексі жоғары «Scopus» деректер базасындағы, БҒСБК ұсынған журналдарда мақалалар жариялау.

Ұлттық әдебиет дамуында дара орындары бар ұлы тұлғалардың өмірбаяндық, шығармашылық ізденістерін кешенді түрде саралау, ғылыми зерттеу жүргізу. Әдеби шығармаларды зерттеуге қатысты талдаудың қазіргі әдістерін сыни бағалау.

Ұлттық әдебиеттің құрылымын зерттеу бағыттары мен көркемдік-эстетикалық ерекшеліктерін, философиялық-әдістемелік мәселелерін саралау, көркем шығарманы мәдениет феномені ретінде талдап, әдеби шығарманы жалпы адамзаттық құндылықтардың аксиологиясы ретінде қарастыру.