6B02301 Қазақ филологиясы в А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті

Бұл пән білім алушыларға әдеби ұғымдар туралы түсінік беріп, олардың пайда болу тарихын зерделейді. Пәнді оқу барысында білім алушылар көркем мәтіннің тегін, түрін, тақырыбы мен идеясын, мазмұны мен пішінің анықтауды үйренеді. Шығармада кездесетін образ түрлеріне, тілдік ерекшеліктерге талдау жасауға дағдыланады.

Халық даналығы және халық поэзиясы ұғымдары, ауызша сөз өнері. Фольклор табиғаты мен оның өмір сүру заңдылықтары. Фольклор және ұлт тарихы. Фольклор жанрлары және оны классификациялау принциптері. Тұрмыс салт-жырлары. Лирикалық өлеңдер. Халықтық проза түрлері, эпос, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, балалар фольклоры т.б.

Пән болашақ филологтарды тіл теориясының жетекші ұғымдарымен таныстыруға, қазіргі лингвистиканың өзекті мәселелерімен таныстыруға бағытталған. Пәнді оқу барысында білім алушылардың игерген терминдері мен анықтамалары лингвистикалық пәндердің бүкіл циклі үшін негіз болып табылады.

Бұл пән бойынша білім алушыларға түркі тілінің тарихын, түркі тектес халықтардың тілі туралы мәліметтер, түркі тілдерінің классификациясы, түркі тілдерінің даму, қалыптасу кезеңі жайында толық мәліметтер алып, түркі тарихын зерттеген ғалымдардың еңбектерін, түркі халықтарына ортақ жазба ескерткіштердің тарихы туралы мәліметтер алады.

Бұл пәнде білім алушылар ежелгі жәдігерлер мен үлгілерді, яғни VII-XIV ғасыр аралағында жазылған түркі қағанаты дәуіріндегі, оғыз, ислам дәуірі, алтынорда кезеңдерде жазылған шығармалармен танысып, олардың мазмұн-мағынасын, әдеби ерекшеліктерін, көркемдік мұратын біліп, меңгеріп шығады.

Бұл пән білім алушыларға қазіргі қазақ жазуының емле және тыныс белгілерінің заңдылықтарын меңгертуге арналған. Пәнде қазақ жазуының қалыптасуы және дамуы, қазіргі күйі, орфографиялық сөздіктердегі өзерістер мен толықтырулардың ерекшеліктері қарастырылады. Білім алушылар сауатты жазуға дағдыланады.

Бұл пән білім алушыларға тіл білімінің жалпы теориясын меңгертуге арналған. Пәнде лингвистика тарихындағы әртүрлі мектептердің бағыттары, белгілі ғалымдардың ғылыми теориялары мен тұжырымдары қарастырылады. Білім алушылар лингвистикалық әдістер мен жаңа ақпараттық ресурстарды тіл білімінің өзекті мәселелерін талдауда тиімді пайдалагуға дағдыланады.

Пән аясында білім алушылар ХV-ХІІІ ғасырлар аралығында жазылған жыраулардың еңбектері мен ерліктері, сол заманда өмір сүрген хандар мен батырлардың ел үшін күрескен ерліктері жайында жазылған жырларына талдау жасау, қазақ халқының басынан кешкен қилы кезеңдерін, басқа ұлтқа отар болмай тұрған кезіндегі әдебиеті зерделенеді.

Пән қазақ тілінің сөзжасам теориясы туралы негізгі ұғымдарды қалыптастырады, сөздерді дұрыс қалыптастыру және олардың грамматикалық мағыналарын, категориялары мен формаларын, осы формаларды қолдану ерекшеліктерін анықтау дағдыларын дамытады.

Бұл пәнді меңгеру нәтижесінде білім алушылар фонетиканың нысаны, зерттелуі, транскрипция мен транслитерация, дыбыстардың түрлері және дыбыстар тіркесі, дыбыстық құбылыстар, буын, бунақ, екпін, буын үндестігі, тіл үндестігі, ерін үндестігі, дыбыс үндестігі, бейімдестік үйлестік (ассимиляция) жөнінде толық мәлімет алады.

Пән мүмкіндігі шектеулі адамдармен қарым-қатынас жасау процесінде студенттердің коммуникативті және әлеуметтік дағдыларын дамытуды, ерекше денсаулық мүмкіндіктері бар адамдардың әлеуметтік, эмоционалды және мінез-құлық қиындықтарының ерекшелігі туралы білімді қалыптастыруды қамтиды, сонымен қатар инклюзивті білім беру және кәсіби ортада туындайтын тұлғааралық өзара әрекеттесу мәселелерін шешуге көмектесуге арналған.

Бұл пән болашақ филологтарды Абайдың әдеби мұрасын жан-жақты зерделеуге бағыттайды. Өлеңдерінің, поэмаларының тақырыптық, идеялық, көркемдік ерекшеліктерін, қара сөздерінің философиялық мәнін жете түсініп, өздігінен талдай алуға дағдыландырады. Абай шығармашылығын зерттеу тарихының бастау көздерімен, бүгінгі күнгі жай-күйімен танысады.

Пән экономикалық ойлауды қалыптастырады, бәсекелестік ортада кәсіпорындардың табысты Кәсіпкерлік қызметін ұйымдастырудың теориялық және практикалық дағдылары. Бизнесті ұйымдастыру, кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары және бизнес-жоспар жазу туралы білімдерін кеңейтеді және нақтылайды.

Бұл пән бойынша білім алушылардың қазіргі қазақ тілінен алған теориялық ұғымы практикамен ұштастырылып талдау, қорытындылау дағдылары қалыптастырылады. Сабақтардың дені жаттығу жұмыстарынан тұрып, білім алушылардың өз беттерінше ізденіп, шығармашылықпен шұғылданып, еңбектене қайталап отырған тіл фактілері туралы тереңірек білім алуына көмектеседі.

Пәнді оқу заңнамалық нормалардың рөлі туралы жалпы түсінік беретін құқықтың негізгі салаларының мәселелерін қарауға бағытталған, сондай-ақ білім алушылардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы дүниетанымы мен құқықтық мәдениетін қалыптастыруды зерделеуді көздейді

Пән білім алушыларды орыс әдебиетінің тарихымен, ұлы орыс жазушыларының, ақындарының шығармаларымен таныстырады. Әдеби материалды жүйелеуге, библиография жасауға, аннотация жазуға үйретеді. Пәнді оқу барысында көркем мәтінді талдау дағдылары дамиды. Білім алушылар әр түрлі кезеңдегі әдебиеттерді салыстыруға, ерекшеліктерін анықтауға үйренеді.

Бұл пәнді игеру барысында білім алушылар ғылыми әдебиет тілінің ерекшеліктерімен, ғылыми шығарманың құрылымымен, библиографиядан дәйексөз алу және ресімдеу ережелерімен танысады, ғылыми әдебиетті аннотациялау және рефераттау білігін дамытады, өз мәтінін жазуға дағдыланады.

Пән экологиялық ойлауды және табиғи экожүйелер мен техносфералардың жұмысында қауіпті, төтенше жағдайлардың алдын алу қабілетін қалыптастырады

Бұл пән негізгі сөздерді, фразеологизмдерді, олардың тобын ғана емес, тілдің қалыптасқан лексикалық жүйесін зерттейді. Лексикология мен лексикографияның қарастыратын негізгі мәселелері – сөздердің, тұрақты сөз тіркестерінің лексикалық жүйеде алатын орны мен мағыналық жағының пайда болуы, даму, қолданылу деңгейі, сөздердің мағыналық, семантикалық қатынасына қарай жіктелуі, сөздердің лексикалық мағыналарының түрлері, эмоциялық, стильдік сипаты.

Пән аясында білім алушылар сөйлеу техникасын меңгереді. Мәнерлі сөйлей білу мен оқи білу деңгейіне көтерілу үшін, тілдің дыбыс шығаратын мүшелерін көп жаттықтырады, сөйлеу техникасын жақсы біліп, игереді. Дикцияны жетілдіреді, сөйлегенде дұрыс тыныс алуға машықтанады.

Бұл пәнді оқу кезінде білім алушылар көшбасшылық қасиеттерді, стильдерді, кәсіпорын, аймақ және тұтастай ел деңгейінде әсер ету әдістерін қолдана отырып, адамдардың мінез-құлқы мен өзара әрекетін тиімді басқарудың әдістемесі мен практикасын игереді

Курсты оқи отырып, білім алушылар шетелдік әдеби дәстүрлермен, әдебиеттегі әртүрлі стильдер мен бағыттармен, сондай-ақ антикалық әдебиеттің шығармаларымен, 17-18 ғасырлардағы әдебиеттермен, 19-20 ғасырлардағы шетелдік әдебиеттермен танысады. Көркем шығармаларды талдай отырып, әлем әдебиетінің даму тарихының ерекшелігін ашады, яғни антикалық дәурден қазіргі кезге дейін.

Бұл пәнді игеру барысында білім алушы ХІХ ғасыр әдебиетінің аса көрнекті өкілдері: бостандық рухты, ұлт азаттығын жырлаған ақындар, зар заман әдебиетінің ақындары; айтыс ақындары; сал-серілер; қиссашыл ақындар; жаңа жазба әдебиеті өкілдері жайында толық мәлімет алады.

Бұл пәнде агглютинативті қазақ тілі мен флективті орыс тілінің фонетикасы, морфологиясы салғастырмалы түрде қарастырылған. Екі тілдің құрылымындағы айырмашылықтарға байланысты ерекшеліктер әр сала бойынша салыстырылады.

Пән филолог маманының кәсіби қызметінің ерекшелігін, мәнін ашуға көмектеседі, грамматиканы оқыту үдерісінде алған білімін байқататын негізгі қолданыс салаларына қажетті пән, жоғары біліктілікті,сонымен қатар бәсекеге қабілетті маман ретінде қалыптасуына ықпалын тигізеді.

Пән қазақ тілінің тарихи дамуын, зерттелуін қарастырады. Білім алушылар фонетика, морфология, синтаксис заңдарымен танысады. Өзгерістерді бақылайды, ежелгі қазақ тілінің дыбыстарының, формаларының, лексикалық құрамының ерекшеліктерін анықтайды, қазіргі грамматикамен салыстырады.

Бұл пән білім алушыларға заманауи интерактивті педагогикалық технологияларды меңгертуді көздейді. Пән аясында студенттер технологияларды ұтымды және орнымен қолдану дағдыларын қалыптастырады.

Бұл пән аясында ХХ ғасырдың екінші жартысында жарық көрген прозалық шығармалар талданып, олардың көркемдік, жанрлық, тақырыптық-идеялық ерекшеліктері сөз болады. Тарихи тақырыпқа жазылған романдардың композициясы, сюжеті, образдар жүйесі талданып, объективті баға беріледі.

Пән аясында білім алушылар 1900-1930 жылдар аралығындағы әдеби-көркем шығармалар мен көрнекті ақын-жазушылардың шығармашылығын жан-жақты қарастырады, әдебиетімізде бар дәстүрлердің дамуы мен жаңашылдықтың негіздерін таниды, кейінгі әдебиеттің өркендеуінің түрлі реңктерін айқындайды, бұрынғы-кейінгі әдебиеттің жетістіктерін терең зерделейді.

Пән білім алушыларға аударма тарихы, түрлері, бір тілден екінші тілге аударма жасау техникасы жөнінде түсінік береді. Теориялық білімдерін сөз, сөз тіркесі, сөйлем, мәтін аудару барысында қолдануға дағдыландырады. Екі тілдің грамматикалық, стилистикалық ерекшеліктеріне мән беруге, түрлі тәсілдерді тиімді қолдануға үйретеді.

Пән аясында білім алушылар фразеологизмдердің теориялық негізімен, зерттелуімен, фразеологизмдерге ұйытқы сөздермен, оларды топтау мәселесімен танысады. Фразеологиялық норма және одан мақсатты, мақсатсыз ауытқудың түрлерін, көркем шығарма тіліндегі тұрақты тіркестерді, фразеологизмдердің пленастикалық, элипсистік тәсілімен жұмсалу ерекшелігін зерделейді.

Бұл пән бойынша жай сөйлемнің грамматикалық ерекшеліктері оқытылады. Жай сөйлемнің түрлері және олардың құрылымдық белгілері қарастырылады. Синтаксистің теориясы практикалық жағынан талданады. Жай сөйлемнің түрлеріне, сөйлемнің құрамындағы сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлеріне талдау жасалады.

Бұл пән білім алушылардың зерттелетін тілдік құбылыстарды талдауға деген ғылыми-бағдарлы көзқарасын қалыптастырады, оларды корпус лингвистикасының келешегі зор ғылыми бағыттарымен таныстырады.

ХХ ғасырдың ІІ-жартысындағы қазақ әдебиеті (1941-2000) қазақ елі үшін ғана емес, адамзат қоғамы үшін де санаға сансыз өзгерістер, сілкіністер алып келген кезең болғандығын танытады. Пән аясында ақын-жазушылар шығармаларының туу тарихы, тақырыбы мен идеясы қарастырылады.

Бұл пәнді оқу кезінде білім алушылар аудиториямен жұмыс істеуге, тақырыпты насихаттауға, белгілі бір фактілер мен оқиғаларды көпшілік алдында түсіндіруге арналған аналитикалық материалдар жасау дағдыларын игереді. Аудиторияны да, жазылған мәтінді оқитын адамды да сезінуге үйренеді.

Бұл пән білім алушыларды стилистика ғылымының теориялық негіздерімен таныстырып, қазақ әдеби тілінің стилистикалық құралдары, стильдік тармақтары туралы мағлұмат беріп, оларды ажыратудың жолдарын көрсетеді. Білім алушыларға стилистикалық норманы меңгертеді, сөздердің, басқа да тілдік тұлғалардың қолданылуына қарай туындайтын мағыналық реңктерін, стильдік қырларын ажырата білуге үйретеді.

Бұл пәнді игеру нәтижесінде білім алушы құрмалас сөйлемдердің синтаксистік жүйесін, құрмалас сөйлемнің сипаты мен түрлерін ажыратуды меңгереді, теориялық білімді практикамен ұштастыруды, тіл фактілерін нақты танып, олардың сөйлеу мәдениетін, жазу сауатын қолдануді игереді. Мәтін құрамындағы құрмалас сөйлем жүйесін талдай алады.

Пән аясында білім алушылар сөйлем синтаксисі мен сөз тіркесі синтаксисінің яғни сөз, сөз тіркесі сөйлемнің құрылыс материалы екендігін, құрмалас сөйлем түрлерін ажыратуды үйренеді. Пән мәтін синтаксисінің өзіндік ерекшеліктерінің элементтерін құрмалас сөйлем материалдары негізінде толық бағдарлауға дағдыландырады.

Осы пән аясында студенттер синхронды аударманың тарихымен, түрлерімен, синхронистерге қойылатын негізгі талаптармен танысады. Пән көзбен шолу және есту арқылы жүзеге асырылатын ілеспе аударманың, ауызша бірізді және екі жақты аударманың бастапқы дағдыларын қалыптастырады.

Пән аясында қазақ халқының рухани өмірінің көрінісі боп саналатын ақындар мен жыраулардың шығармашылық болмысы турасында белгілі бір жүйеге түскен сындарлы ұғым, білім қоры қалыптастырылады. Халықтың ауыз әдебиеті мен жеке авторлар шығармашылығының рухани үндестік табуы арқылы жасалған ұлт әдебиеті тілдік тұрғыдан зерделенеді.

Бұл пән аясында білім алушылар тәуелсіздіктен кейінгі жазылған шығармалармен таныс болады. Тәуелсіздіктен кейінгі жазылған тарихи романдар мен повестердің ерекшелігін, шығармалардағы жаңашылдықтарды ажырату және заманауи жазылған шығармаларды өмірмен байланыстары отырып, көркемдік жанрлық-тақырыптық, тілдік-стильдік, ғылыми-танымдық ерекшеліктерін жаңаша талдап, өзекті мәселелерді айқындауға үйретеді.

Бұл пән білім алушыларда құжаттарды басқару дағдыларын қалыптастырады, іскерлік (басқарушылық) операциялардың жүргізілуін дәлелдеу мақсатында ұйымдарда құжаттарды жасау, пайдалану, сақтау және жою бойынша жоспарлы және тиімді іс-қимылдарға үйретеді.

Осы пән аясында білім алушылар латын әрпіне негізделген әліпбидің құрамымен, жаңа емлемен танысады. Жаңа үлгідегі әріптерді еркін оқуға, жазуға дағдыланады. Латын негізді қазақ әліпбиін енгізу саясатымен танысып, осы мәселеге қатысты пікірталастарға өзіндік көзқарас білдіруге дағдыланады.

Осы пәнді оқу аясында студенттер жарнамалық, ақпараттық, презентациялық және басқа мәтіндерді құруды және орналастыруды үйренеді, контентті құру және орналастыру стратегиясын қалыптастыру дағдыларын игереді.

Бұл пән білім алушыларды әңгімелесу, келіссөздер, кеңестер және т.б. өткізу кезінде әртүрлі салаларда табысты қарым-қатынас жасауға дайындайды, ауызша іскерлік байланыстың сөйлеу дағдыларын қалыптастырады, психологиялық мәдениетті, қызметтік өзара іс-қимыл этикасын меңгеруге көмектеседі.

Бұл пән ғаламтор арқылы түрлі мәтіндер аудармасын тиімді жолмен жүзеге асыру тәсілдерімен таныстырады. Аударылатын мәтінді алдын ала өңдеу, қажет болған жағдайда оны ықшамдау, маңызды емес ақпаратты алып тастау, жалпылау әдістерін қолдану дағдыларын қалыптастырады.

Филологиялық ілімдер тарихы, қазіргі жағдайы және даму перспективалары туралы түсініктерін көрсете білу қабілетіне ие болу.

Тіл білімі, әдебиет теориясы, қазақ әдебиеті тарихы, әлем әдебиеті тарихы саласындағы негізгі ережелер мен тұжырымдамаларға қатысты білімін, әдеби және фольклорлық мәтіндердің жанры жөніндегі түсініктерін айқын көрсете білу.

Түрлі типті мәтіндерді әзірлеудің және өңдеудің (түзету, редаккциялау, комментарий жазу, рефераттау) базалық дағдыларын қалыптастыру, аналитикалық материалдарды, жарнамалық, ақпараттық, презентациялық және басқа мәтіндерді құру дағдыларын меңгеру, контентті құру және орналастыру стратегиясы бойынша білімдерін көрсету.

Тіл және әдебиет теориясы мен тарихы саласындағы озық білім элементтеріне, заманауи технологияларға негізделген білімдерін түрлі кәсіби салада, ғылыми-зерттеу қызметінде қолдану, тіл мәдениетін меңгеру, ауызша іскерлік қарым-қатынастың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, психологиялық мәдениетті, қызметтік өзара іс-қимыл этикасын меңгеру.

Тілдік және әдебиеттік фактілерді жинау және талдау бойынша негізгі дағдыларды қалыптастыру.

Қазіргі қазақ жазуының емле және тыныс белгілерінің заңдылықтарын білу, қазақ тілінің сөзжасам теориясы туралы негізгі ұғымдарды қалыптастыру, салыстыру, талдау, жалпылау дағдыларын іскери құжаттармен жұмыс істеу кезінде қолдану; сөйлеу техникасын көрсете білу.

Жүргізілетін зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми шолулар, аннотациялар дайындау, реферат жазу, библиография құрастыру дағдыларын, библиографиялық сипаттау тәсілдерін игеру, іздеу жүйелерін білу, құжаттарды басқару дағдыларын қалыптастыру.

Тіл білімі және әдебиеттану саласындағы іргелі білімдері мен дағдыларын білім беру мекемелерінде филологиялық пәндерді оқыту кезінде құзыретті шешімдер шығару мақсатында қолдану.

Құқықтық, экологиялық білім жүйесін меңгеру, табысты кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың теориялық және практикалық дағдыларын қолдану, адамдардың іс-әрекеті мен мінез-құлқын тиімді басқара білу.

Ақпараттық және библиографиялық мәдениет негізінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы және ақпараттық қауіпсіздіктің негізгі талаптарын ескере отыра кәсіби қызметтің қалыпты міндеттерін шешу.

Тілдер арасындағы өзара үндестік пен өзгешіліктерді ұғыну арқылы оларға салғастырмалы талдау жасау дағдысын қалыптастыру; сөзді, сөз тіркесін, сөйлемді, мәтінді бір тілден екінші тілге аудару техникасын игеру, аударма түрін ажырата білу қабілетіне ие болу.

Басқару әдістерін анықтайды, орындаушылардың жұмысын ұйымдастырады, қарама-қайшы талаптар жағдайында басқару шешімдерін табады және қабылдайды.