6B01507 География - тарих в Silkway Халықаралық университеті

Қазіргі әлеуметтік – мәдени жағдайлардағы білім берудің рөлі мен ерекшеліктері. Үздіксіз білім беру жеке тұлғаны дамытудың шарты ретінде. Педагогикалық кәсіптің жалпы сипаттамасы. Мұғалімнің педагогикалық іс –әрекеті және оның тұлғасы. Мұғалімді кәсіби дайындаудағы құзіреттілік тұрғысының мәні. Жоғары педагогикалық білім беру жүйесіндегі педагогикалық практика. Мұғалімнің жобалау зерттеу – іс – әрекеті – болашақ ұстаздардың шығармашылық әлеуетін дамыту құралы. Педагогтың сөйлеу техникасы.

Алғашқы адамзат қоғамының пайда болуы, Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы мен құлиеленушілік құрылыстың қалыптасуын анықтайды. Ежелгі елдердің шаруашылығына географиялық ортаның тигізген әсерін баяндайды. Ежелгі Еуропа және Азия тарихындағы алғашқы мемлекеттердің пайда болуын бағалайды. Алғашқы елдердің саяси тарихын салыстырады. Адамзаттың мәдени және ғылыми дамуының маңызды кезеңдерін дәйектейді. Ежелгі заманның тарихи үдерістерін тұжырымдайды.

Археологиялық деректерді, далалық және камералық зерттеу әдістерін суреттейді. Археологиялық зерттеулердің процедуралық қадамдарын баяндайды. Арнайы библиографиялық көрсеткіштерді қолданады. Археологияның негізгі тарауларын ажыратады. Қазіргі заманғы арнаулы археологиялық зерттеулерді сынайды. Археологиялық зерттеулер жүргізу барысында қазба жұмыстарының арнайы қағидаларын өңдейді.

Картографияның даму тарихы. Қазақстан картографиясы. Картографиялық проекциялардың түрлері. Карталардың типтері. Картографиялық бейнелеудің әдістері мен жолдары. Топография. Топографиялық карта және оны пайдалану. Топографиялық карталар мен пландар жасау жұмыстары. Карталарды құрастыру және баспадан шығару. Картография және геоинформатика. География сабағында компьютерлік технологияны пайдалану мүмкіндіктері.

Әлемнің негізгі құрылысы және жердің әлемдегі орны. Күн жүйесі және оның галактикадағы орны, күн жүйесіндегі планеталар. Жердін күн жүйесіндегі орны, жердің құрылысы, жерге космостың әсері. Күн мен жердің байланысы, магнит өрісі. Жердің қозғалуы, орбиталық қозғалу, тәуліктік айналу, жердің айдың байланысы. Атмосфера. Атмосфераның құрамы. Атмосфера құрылысы. Күн радиациясы – география қабықтағы негізгі энергия көзі. Атмосфералық құбылыстарға жалпы сипаттама. Гидросфера. Биосфера. Географиялық қабық оның құрамы мен құрылысы. Географиялық қабықтағы зат пен энергия айналымы. Географиялық қабықтың дамуы. Географиялық қабық құрылысының жалпы заңдылықтары.

Экология және тіршілік қауіпсіздігінің теориялық негіздері. Жеке тұлғалардың, халықтардың, қауымдастықтардың экологиясы. Экожүйелердің тұтастығы мен тұрақтылығы, тұрақтылық механизмдері. Өзекті экологиялық проблемалар. Табиғи, техногендік төтенше жағдайлар және олардың салдарынан халықты қорғау. Радиоактивті заттардың шығарылуы (шығарылу қаупі) бар авариялар. Азаматтық қорғаныс және оның міндеттері.

Бұл бағдарламада келесідей теориялық мәселелер қарастырылады: оқушылардың, сынып ұжымының диагностикасы және жалпы тәрбие үрдісі; мектепте және сыныпта тәрбие жұмысын жоспарлау және мақсатын анықтау; сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыру және өткізу; мектептің педагогикалық коллективі мен сыныптың оқушы отбасымен, мектептен тыс мекемелермен қарым-қатынасы.

Ежелгі Қазақстан тарихы пәнін оқытудың мақсат, міндеттерін айқындайды. Қазақстан территориясындағы Алғашқы қауымдық құрылыс. Тас, қола, темір дәуірі . Ежелгі Қазақстанда өмір сүрген тайпалық одақтар, Ежелгі дәуірде Қазақстан аймағын мекендеген этностардың шаруашылығы мен мәдениеті. Андронов әдениеті. Беғазы-Дәндібай мәдниеті. Ғұндардың ұлы қоныс аударуы.

Геоморфология ғылымының даму тарихы. Рельеф туралы жалпы түсінік. Эндогендік процестер және рельеф. Тектоникалық процесс және рельеф. Магматизм. Метаморфизм. Экзогендік процестер және рельеф. Жер қыртысының құрылысы және континенталдық рельеф. Пенеплендер мен педиплендер.

Педагогтың коммуникативтік мәдениеті: мәні, құрылымы, функциялары. Педагогтың коммуникативтік мәдениетін қалыптастыру. Педагогтың өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі тәрбиелеуі. Педагогикалық қарым-қатынас құрыл��мын: педагогикалық ойлау, қиял, зейінділік, бақылауын қалыптастырады. Мұғалімнің тұлғалық мәдениеті. Мұғалім мамандығының коммуникативтік қызметі. Педагог қызметінің құрылымындағы педагогикалық қарым-қатынас. Педагогикалық өзара әрекеттесу. Мұғалімнің коммуникативтік мәдениетіндегі педагогикалық техника.

Мектеп жасындағы балалардың өсуі мен дамуының жалпы заңдылықтары. Нерв жүйесінің физиологиясы. Анализаторлар физиологиясы және гигиенасы. Жас ерекшелік эндокринологиясы, оқушыларды дәрігерлік-гигиеналық тәрби��леу. Оқушылардың тірек-қозғалыстық, ас қорыту, қан айналу, демалу, тері және зат алмасу органдарының ерекшеліктері. Балалардың дамуындағы әлеуметтік факторлар.

Жер және Күн жүйесі. Жердің физикалық - химиялық сипаттамасы. Жердің ішкі құрылысы. Жер қыртысының құрамы. Тау жыныстарының жасын анықтау және оның әдістері. Стратиграфиялық шкала. Эндогендік және экзогендік геологиялық процестер. Геотектоникалық қозғалыстар. Магматизм. Вулканизм. Метаморфизм. Жер сілкіну. Үгілу. Желдің, судың геологиялық әрекеті. Антропогендік геологиялық процестер және табиғи ортаны қорғау.

Ортағасырдағы Қазақстан тарихы пәнін оқытудың мақсат мен міндеттері. Хронологиялық шеңбері. Ерте ортағасырлық мемлекеттер. Түрік қағанаты. Батыс түрік қағанаты.Түркештер. Қарлұқтар.Оғыздар. Қимақтар. Қазақстан территориясындағы дамыған орта ғасырлық мемлекеттер, Қарахан мемлекеті.Қарақытайлар. Қыпшақ хандығы. Маңғол шапқыншылығы тұсындағы Қазақстан. Отырар апаты. Ұлыстардың құрылуы. Алтын орда. Көшпелі өзбектер мемлекеті. Қазақ халқының қалыптасу процесі. Қазақ хандығының құрылуы. Қазақ хандығының нығаюы Қазақ халқының рухани және материалдық мәдениеті.

Білім берудегі менеджменттің теориялықәдіснамалық негіздері. Мектептің тұтас педагогикалық үдерісін диагностикалау және жоспарлау. Мектептегі әдістемелік қызмет және мұғалімдерді аттестаттау. Технологиялық тәсіл негізінде мектепті басқару. Мектептің педагогикалық ұжымын басқару. Білім беру менеджерінің көшбасшылығы және көшбасшылық қасиеті.

Бағдарлама адамның, қоғамның қоршаған ортамен қарым-қатынасын реттейтін этикалық және заңнамалық нормаларды білуге бағытталған. Сыбайлас жемқорлық проблемасының өзектілігі ұлттық мүдделер мен қауіпсіздікке қауіп төндіреді.

Мектеп әкімшілігімен, нормативті құжаттармен, сынып жетекшісінің жұмыс жоспарымен, пән мұғалімінің сабақ жоспарымен танысу көзделеді. Практика өтілетін сыныпты бақылауға, жетекші мұғалімнің тақырыптық жоспарын зерттеуге, сынып жетекшісінің және пән мұғалімінің күнделікті міндеттерімен танысуға бағытталады. Оқушылардың тәрбиелік деңгейін ескере отырып, тәрбиенің түрі, әдістерін және құралдарын таңдай алады.

Топырақ географиясы пәнінің әдістемелері. Топырақтану ғылымының даму тарихы. Топырақты түзуші факторлар.Топырақтың физикалық және химиялық қасиеттері. Топырақ морфологиясын үйрену. Топырақтың классификациясы. Топырақтың ендік және биіктік зоналылығы. Қазақстан топырақтарына жалпы сипаттама.Оңтүстік Қазақстан облысының топырақтары.

Метеорология және климатология пәнінің халық шаруашылығындағы маңызы. Күн радиациясы. Төселме бет пен атмосфераның жылу режимі. Атмосфера және оның құрамы. Ауа ылғалдылығы. Булану процесі. Жауын-шашынның түрлері.Дүние жүзілік климаттың өзгеруі. Гидрология ғылымының мақсаты мен міндеттері. Гидросфера қабаты және әлемдік су айналымы. Құрылық және мұхиттар гидрологиясы. Гидрологиялық зерттеу әдістері. Өзен, көл, жерасты сулар, мұздық, батпақ гидрологиясы.

Биосферадағы биологиялық және геохимиялық зат айналымдары. Тірі ағзалардың географиялық таралу заңдылықтары. Жер шарындағы организмдердің көптүрлілігі. Құрылықтың флоралық және фауналық аудандастырылуы. Жер шарының негізгі зоналдық аудандастырылуы. Қазақстанның зоналдық аудандастырылуы. Аралдардың биогеографиясы.Теңіздік және тұщы сулы қауымдастықтардың ерекшеліктері. Тірі ағзаларды қорғау және биологиялық алуан түрлілікті сақтау мәселелері.

Ерте ортағасырлардағы Рим империясындағы дағдарыс. Халықтардың Ұлы қоныс аударуы. Батыс Рим империясының құлауы және варварлық мемлекеттердің құрылуы. Ерте орта ғасырлардың аяғындағы Батыс Еуропа. Ортағасырлық қалалардың пайда болуы және дамуы. Крест жорықтары. ХҮІ-ХҮІІ ғ.бірінші жартысында Батыс Еуропа елдерінде өндіргіш күштердің дамуы және капиталистік қатынастардың тууы. Ұлы географиялық ашылулар және отарлық жүйенің пайда болуы. Реформация. Отыз жылдық соғыс. Орта ғсырлардағы мәдениет.

Ландшафтану тұжырымының қалыптасуы. Ландшафттың компоненттері және ландшафт қалыптастырушы факторлары. Ландшафт морфологиясы. Антропогенді ландшафт. Қазақстан ландшафттары, орман дала ландшафтты. Физикалық географиялық аудандастыру және оның зерттелу тарихы. Қазақстан аумағын физикалық географиялық аудандастыру.

Солтүстік жарты шар материктері. Еуразия мен Солтүстік Америка табиғатындағы ұқсастықтар. Оңтүстік жарты шар материктері. Африка, Оңтүстік Америка, Австралия және мұхиттық аралдар табиғаты. Антарктида табиғаты. Дүние жүзілік мұхит. Қорытынды географиялық сақинаның біртұтастығы. Экологиялық проблемалары.

Орта мектептегі география және тарих білімнің құрылымы мен мазмұны. География және тарихты оқыту әдістері. География және тарихты оқытудың жаңа технологиялары. Пәнді оқыту құралдары. География және тарих кабинеті. География және тарих сабағы. География және тарихты оқытудың мектептен және сыныптан тыс түрлері. География және тарихтан факультативтік курстар.

Бағдарлама бизнес жүргізудің теориялық негіздерін оқуға және алған білімін тәжірибеде қолдануға үйретуге бағытталған. Студенттердің бойында көшбасшылық қасиеттерді қалыптастырады. Халықаралық тәжірибелерді ескере отырып, кәсіпкерліктің түрлері мен Қазақстандағы бизнес жүргізу тәртібін айқындайды.

Ерте орта ғасырлардағы құл иеленушіліктің ыдырауы, феодалдық қатынастардың қалыптасуы, мемлекеттер мен ұлттардың дамуы. Араб халифатының билігі. Дамыған орта ғасырларда орталықтанған мемлекеттік жүйенің пайда болуы мен нығаюы. Ұлы Моңғол державасы мен Осман империясының билігі. Кейінгі орта ғасырлардағы капиталистік қатынастардың алғышарттары. Халықаралық байланыстар мен европалықтардың алғашқы отарлары. Орта ғасырлардағы Шығыс Азия, Оңтүстік шығыс Азия, Орта Азия мен Кавказ, Оңтүстік және Оңтүстік батыс Азия елдері.

Қазақстанның физикалық географикалық орны және шекаралары. Қазақстан территориясының зерттелу тарихы. Қазақстанның тектоникалық – геологиялық құрылымы. Қазақстанның климаты. Қазақстанның ішкі сулары. Қаз��қстанның топырақ жамылғысы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі. Табиғат зоналары мен физикалық – географиялық аудандастырылуы. Қазақстанның физикалық географиясының негізгі мәселелері.

Шетел тілдерінің кәсіби - бағдарланған тілдік материалдарының теориялық негізі. Кәсіби - бағдарланған тілдік материалдардың негізінде оқу, тыңдау, жазу және айтуды жетілдірудің практикалық курсы. Шетел тіліндегі ��әтінді оқи алуы, оқудың түрлерін игеруі. Жалпы және кәсіби тақырыптағы ресми қарым - қатынастарда әңгімеге қатынасу. Мамандық бойынша дауыстап айтылған материалды түсіну. Мәтін құрылымына көзбен қарап мағыналы талдау жасау.

Жаңа заман тарихты кезеңдерге жіктеу. Ұлы ағылшын буржуазиялық революциясы. Консулдық және бірінші империя жылдарындағы Франция. Вена конгресінен кейінгі Европадағы территориялық өзгерістер. Өнеркәсіп революциясының аяқталуы. Фабрика зауыттық жүйе. 1861-1863 жылғы соғыс. АҚШ та құлдықтың тиым салынуы. Гамстедтер туралы заң. Внешнаяя политика США в ХІХ- ғасырдың аяғы мен ХХғасырдың басындағы АҚШ тың сыртқы саясаты.

Инклюзивті білім беру моделі. Мүмкіндігі шектеулі түрлі категориядағы балаларға инклюзивті білім беру жағдайлары. Жалпы білім беру ұйымдарындағы инклюзивті үрдістің құқықтық негіздері. Интеграциялық оқыту жағдайында мүмкіндігі шектеулі балаларға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетуді ұйымдастыр��. Білім берудегі инклюзивті үрдісті басқару. Инклюзивті тәжірибедегі педагогикалық техника.

ХVШ ғасырдың бірінші жартысынан бүгінгі күнгі дейінгі тарихи оқиғаларды қарастырады. Дерек базаларды мен отандық тарихнамаға жаңа көзқарас тұрғысынан талқылайды. Қазақстанның Ресей империясының құрамына енуінің экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани салдарын бағалайды.

Тарихи демография негіздерін анықтайды. Миграцияның қозғалыс жағдайын бақылайды. Халық өсімінің динамикасын және құрамын бағалайды. Отбасы және некелесу көрсеткіш мәселелерінің зерттелуін талдайды. Табиғи өсім, туу және өлім процесін тексереді. Халықтардың әлеуметтік - демографиялық тенденциясын жоспарлайды.

Тарихи өлкетанудың қалыптасу кезеңдерін, көне түркі жазбаларының ескерткіштері және олардың өлке тарихындағы рөлін, Қазақстан тарихы бойынша этнографиялық деректерін, туған өлкені зерттеудегі қазақ ғалымдары, ағартушыларының ��өлі және қызметі, Қазақ баспа сөзі өлкетану дереккөздері, өлкетану дерек ретінде, ХIX ғ. екінші жартысы мен ХX ғ. басындағы қазақстардың баспасөз кітабы және олардың басылымдары туралы анықтайды.

Жаңа заман Азия және Африка халықтарының тарихы мен тарихнамасын анықтайды. Саяси және әлеуметтік-экономикалық даму үдерістерін түсіндіреді. Шығыстағы капиталистік қатынастардың негізгі генезисі мен отарлаудың әсерін дәйектейді. Азия Африкадағы тайпалық қатынастарын талдайды. Азия және Африка елдерінің өзіндік ерекшеліктері мен тарихының басты оқиғаларын ұсынады. Шығыс және Африка елдерінде орын алған өзгерістерді тұжырымдайды.

Дүние жүзінің қазіргі саяси картасы, оның қалыптасу кезеңдері. Елдер типологиясы. Халықаралық ұйымдар. Дүние жүзінің табиғат ресурстарының географиясы. Дүние жүзі халықтарының географиясы. Ғылыми – техникалық революция және дүние жүзілік шаруашылық. Дүние жүзілік шаруашылықтың қалыптасуы және оның құрылымы. Шаруашылық ұйымдасуының типтерін анықтау. Дүниежүзілік өнеркәсіп, өнеркәсіптің орналасу заңдылықтары. Саяси география және геосаясат.

Территориялық қайта құрулар. Европаның жаңа мемлекеттері. Әлемдік экономикалық дағдарыс. Мировой экономический кризис. 1918-1945ж.ж. Европа елдерінің ішкі және сыртқы саясаты. Екінші дүниежүзілік со��ыс. Экономикалық өсім, жаппай өндіріс пен тұтыну 50-60 ж. 80 ж. неоконсервативтік саясат. Социализм жүйесінің күйреуі мен дағдарысы. Орталық және Шығыс Европа елдеріндегі "Бархат революциясы". 90 жылдардағы даму тенденциялары. Бәсекеге қабілетті саяси капитализм.

Қазақстандағы 1916 ж. отарлауға қарсы көтерілістер. Ресейдегі ақпан революциясы. Ақпан буржуазиялық демократиялық революциядан кейінгі Қазахстан. Алаш партиясы мен үкіметінің қалыптасуы. А. Бөкейханов. Түркістан автономиясының қалыптасуы. Кеңес дәуіріндегі Қазахстан. Казахстан 1941-1945ж.ж Ұлы Отан соғысы жылдарында. Соғыстан кейінгі тоталитарлық режим: Қазақстандағы экономикалық, әлеуметтік - саяси және идеологиялық процессы; ХХ ғ. 30-80 ж. мәдениеттің дамуы. КСРО ның ыдырауы. Тәуелсіз Қазақстанның мемлекетінің жаңғыруы. Нрықтық қатынастардың орнауы. Қазақстан халықаралық аренада. Ішкі және сыртқы саяси байланыстары.

Табиғат ресурстарының түрлері. Табиғат ресурстарының шаруашылыққа қарап жіктелуі. Аймақтық ресурстар. Энергетикалық ресурстар. Минералды шикізат ресурстары. Атмосфералық және су ресурстары. Топырақ және биол��гиялық ресурстар. Табиғат ресурстарды тиімді пайдалану. Дүниежүзі елдерінің табиғат ресурстармен қамтылуы. Қазақстан Республикасының табиғат ресурстары.

Ғылымтану - ғылыми білім мен қызметтің саласы ретінде. Қазіргі заманғы ғылыми білімнің құрылымы және ондағы география мен тарихтың орны. Ғылыми зерттеу жұмыстарының кезеңдері. Мәліметте��ді жинақтау және өңдеу әдістері. Ғылыми міндеттерді құрастыру. Курстық және дипломдық жұмыстарды дайындаудың әдістері.

Халықаралық туризмнің қалыптасуы мен дамуы. Туризмнің жіктелуі. Халықаралық туризмнің дамуына әсер ететін факторлар. Ұлттық экономикада халықаралық туризм мәні бойынша елдердің жіктелуі. Туристік аймақтар типтері және олардың халықаралық орталықтар ретінде дамуы. Туризм индустриясы әлеуеті жоғары аймақтар. Туризм индустриясы тоқырау сатысындағы елдер. Туристерге көрсетілетін қызметтің сапасы.

Геодемография және таралып қоныстану. Геосаясат теориясы, әдістері, тәжірибелері. Экономиканың аумақтық ұйымдасу проблемалары мен құрылымы. Геоглабалистика және ғаламдық даму проблемалары. Ғаламдық орталықтар. Қазақстанның тұрақты дамуға өтуінің өзектілігі мен алғышарты. Тұрақты даму экономикасы мен қорлары. Аумақтың тұрақты дамуы мен басқарудың өзара байланысы.

Қазақстан Республикасының нарықтық экономика жағдайында дамуы. Қазақстанның ТМД мен әлем картасындағы орны. Табиғат жағдайлары мен табиғат ресурстарына баға беру. Қазақстанның халқы және еңбек ресурсы. Қазақстан шаруашылығы мен өнеркәсібіне жалпы шолу. Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа кіруі және оның маңызы. Қазақстанның сыртқы экономикалық байланысы. Қазақстанның экономикалық аудандары.

Тарихи процестің теориясы. Тарихи процес туралы түсінік. Тарихи таным әдістемесі. Әлемдік тарихи просстегі Қазахстанның орны. Тарихнамалық төңкеріс жағдайындағы тарихи таным. Тарихи таным және тарихи білімнің біртұтастығы. Тарихи таным спецификасы. Тарихи таным мақсаты.

Әлемдік отарлық жүйенің жойылуы. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасқан жаңа әлемдік тәртіптің биполярлы жүйесінің жойылуы. Азия және Африка елдерінің қазіргі заманғы тарихы-бұл ұлт-азаттық қозғалыстар, шығыс қоғамының Батыстың дамыған мемлекеттері аясындағы трансформациялануы, тәуелсіз мемлекеттердің құрылуы, саяси партиялар қызметінің және діни қозғалыстардың белсенділігі, исламның ішкі және сыртқы саясатқа әсер етуі кезеңі.

Маманның бітіру біліктілік (дипломдық) жұмысы бітірушінің зерттеу іскерлігін, негізгі мамандық бейініне жататын таңдаулы ғылыми саладағы оның білімінің тереңдігін және эксперименталды-әдістемелік жұмыс дағдыларын анықтауға арналған. Бітіру жұмысының мазмұны МЖМБС сәйкес жалпы кәсіптік пәндік дайындық пәндерінің проблематикасына сәйкес болуы тиіс.

Әртүрлі тарихи кезеңдерде мемлекеттің әлеуметтік - экономикалық, мемлекеттік-саяси, этноконфессиялық және мәдени дамуына факторлардың әсерін білу және түсіндіру

Терминологияны, негізгі ұғымдарды меңгеру, кәсіби және зерттеу қызметінде АКТ әдістері мен тәсілдерін қолдану

Мәдениетаралық қарым-қатынас пен коммуникативтік мәселелерді шешу үшін сөйлеу әрекетінің түрлерін қолдана білу

Бастамашылық көрсету, белгілі бір қызмет салаларында кәсіпкерлік ойлау дағдыларын қолдану, шешім қабылдау, жауапты таңдау жасау

Денсаулық сақтау технологияларын қолдану, кәсіби қызметте жеке мүмкіндіктер мен ерекшеліктерді ескеру

Жердің қалыптасуы мен дамуы, табиғат құбылыстары мен заңдылықтары туралы білімді меңгеру, географиялық өлшеуіш құрал-жабдықтарды іс-тәжірибеде қолданып, картографиялық ақпараттарды талдау.

Әлем халықтары мен мемлекеттердің қалыптасуы мен дамуын талдау, әр аймақтың әлеуметтік-экономикалық, рухани - мәдени ерекшеліктерін салыстырып, халықаралық деңгейдегі тарихи мәселелерге баға беру.

Табиғи объектілердің жер бетінде таралу заңдылықтарын меңгеру, экологиялық мәселелеріне баға беріп, оны шешудің кәсіби жолдарын ұсыну.

Әлеуметтік, саяси – экономикалық процестердің кеңістік және уақыт көлемінде қалыптасуы мен дамуында табиғи – антропогендік факторлардың ролін анықтап, статистикалық және заттай мәліметтерді жинақтау, оны географиялық және тарихи тұрғыдан талдап, бағалау.

География және тарих пәндерінің оқу бағдарламаларын, оқыту әдістері мен бағалаудың түрлерін меңгеру және оқу процесінде пайдалану.