6B02141 Дәстүрлі ән в Қазақ ұлттық өнер университеті

Бұл пән фортепиано құралдарын меңгерудің дағдылары мен біліктерін қалыптастыруға, вокалистің пианисттік шеберлігінің деңгейін арттыруға, музыкалық ойлау деңгейін дамытуға бағытталған. Әр түрлі жанрдағы фортепианолық шығармаларды оқып үйрену, фортепиано-орындаушылық техниканы, іскерлік пен пианистік дағдыларды дамыту.

"Дауыс қою І" курсында білім алушылар дәстүрлі ән айту саласында білім мен дағдыға ие болады. Вокалдық орындаушылықты және дауыстың табиғи дыбысталуын дамытуға мүмкіндік береді.

"Мамандық І" пәні І семестрде оқытылады. Білім алушыға бағдарлама ретінде қабілетіне қарай бастаушы әндерге басымдық беріледі. Мысалы, халық әндерінің ішіндегі «Ақдариға», «Екі жирен», «Ақдари қалқаш», «Ау ғайша» т.б. сынды қарапайым, аспап сүйемелі күрделі емес біркелкі ырғақтағы әндер оқытылады.

Пән фортепианода ойнау, сүйемелдеу және ансамбльдік музыка ойнау дағдыларын игеруге, сондай-ақ болашақ мамандардың сәтті орындау және педагогикалық қызметі үшін қажет әртүрлі жанрлар мен стильдердің туындыларын практикалық зерттеуге бағытталған.

«Негізгі аспап ІІ» пәні, орындаушының меңгерген аспап түріне қарай әнді сүйемелдеудегі дәстүрлі қалыптасқан негізгі аймақтық орындау ерекшеліктері тұрғысынан білім алушының шеберлігін шыңдайды. Оның ерекшеліктері мен орындалу түрлерін дәстүрлі негізде меңгертеді.

"Мамандық II" пәні, II семестрде оқытылады. Білім алушының музыкалық және орындаушылық қабілетіне қарай, дәстүрлі домбыра сүйемеліне басымдық беріліп домбыра қағыстарын қалыптастыратын әндер беріледі. Мысалы, халық және халық композиторларының «Қарғам-ау», «Бес қарагер», «Майда қоңыр», «Гүлдариға» т.б. әндері оқытылады.

Музыкалық естуді, ладтың сезімін дамыту және жетілдіру, оны жаңа, заманауи интонациялармен байыту. Музыкалық есте сақтау қабілетін жетілдіру, стильдік шығармалардан және заманауи композиторлық жазу техникасынан музыкалық үзінділерде музыкалық сөйлеудің және әртүрлі синтаксистік құрылымдардың жеке элементтері ретінде аналитикалық ойлау, есту және ішкі бейнелеу дағдыларын дамыту.

"Дауыс қою II" пәні орындау бағытына байланысты дәстүрлі дауыс беруге арналған. Әншінің кәсіби орындаушы болуында дауысты қою маңызды рөл атқарады. Пәннің мақсаты - теориялық және практикалық зерттеу, әншінің дауыстарын зерттеу, кәсіби жетілдіру болып табылады.

Бұл пән, орындаушының меңгерген аспап түріне қарай әнді сүйемелдеудегі дәстүрлі қалыптасқан негізгі аймақтық орындау ерекшеліктері тұрғысынан білім алушының шеберлігін шыңдайды. Пәннің мақсаты да осы болмақ.

"Гармония" пәні классикалық гармонияның негізгі стильдік (тарихи қалыптасқан) заңдылықтары туралы, гармонияның мәнерлі және формальды пайда болатын рөлі туралы, музыкалық стильдерді, музыканың мәнерлі құралдарының жүйесін түсіну; музыкалық өнердің жоғары көркемдік үлгілеріне құндылық-эстетикалық қарым-қатынас жасау; музыкалық-шығармашылық қасиеттерді, өлшемдік сезімдерін, формаларын дамыту, музыкалық ойлауды жандандыру; ладогиялық ойлауды тәрбиелеу.

«Қазақ музыка тарихы» пәні білім алушыларға қазақтың төл музыкасынан бастап қазіргі заман тәуелсіз Қазақстан музыкасына дейінгі музыка туралы мәлімет береді. Әрбір кезең музыкасы мен олардың жарқын тұлғалары, стилистикалық ерекшеліктер туралы мағлұмат беріледі.

«Әлем музыка тарихы» пәні Барокко дәуірінен бастап ХХ ғасыр, сонымен бірге қазіргі заман музыкасының үздік үлгілерімен таныстырады. Музыка өнерінің адамның өмірлік іс-әрекеті салаларымен ұштастығын және оған ықпалы туралы білім береді.

"Мамандық ІІІ" пәні, ІІІ семестрда оқытылады. Студенттің дауыс мүмкіндігіне қарай дауысын ашатын, дауыс диапазонын анықтайтын шығармалар беріліп, білім алушының дауысының дұрыс қойылуына басымдық беріледі. Мысалы, «Ақбақай», «Алқоңыр», «Баянауыл», «Сырымбет» т.б. сынды әндер оқытылады.

Пән музыка тарту мен оны үйретудің ең озық үлгілерін, теориялық және практикалық тәжірибелерді кешенді түрде қолдану, бұл орайда, домбыра және ән музыкасын, оның жанрлық-стильдік ерекшелігінің есту-көру әсерін меңгеруді еңгізу негіздеріне сүйене отырып, оқушылардың есту қабілетін тәрбиелеу және дамыту.

Әнші дауысының физиологиясына арнайы эксперименталды түрде сәйкес келетін, әнші дауысының ауқымын, ән айту процесінде дұрыс тыныс алуды қалыптастыратын пән. Әншінің кәсіби орындаушы болуында дауысты үнемі арттыру, түрлі жаттығуларды орындау маңызды рөл атқарады.

Талдау музыкалық-композициялық санат ретінде. Музыкалық мәтін. Қоймасы. Фактура. Музыкалық мәнерлілік құралдары, олардың формалық мүмкіндіктері. Музыкалық форма туралы оқу. Форманың категориялары. Музыкалық форманың мазмұны феномен ретінде. Қарапайым және күрделі формалар, Вариациялық және сонаттық форма, рондо, фуга формасы; циклдық және аралас формалар туралы түсінік.

"Мамандық IV" пәні, IVсеместрде оқытылады. Білім алушының орындаушылық шеберлігін шыңдайтын, техникалық жағынан орындалуы күрделірек әндер беріліп, әншінің орындаушылық техниканы меңгеруіне басымдық беріледі. Мысалы, «Сұржекей», «Аққайың», «Жонып алды», «Аққұм», «Гаухар қыз», «Гаухартас» т.б. сынды әндер оқытылады.

Оқу пәні саясаттану және құқықтану сияқты қоғамдық ғылымдар кешеніне негізделеді. Оқу пәнінің мазмұны сыбайлас жемқорлыққа қарсы құқықтық қатынастардың негізгі түсініктері мен заңдылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Сыбайлас жемқорлық құбылысының адам мен мемлекеттің экономикалық, саяси және әлеуметтік құрамдас бөлігіне әсері академиялық адалдыққа баса назар аударылады.

Қосымша аспап пәні, әншінің негізгі аспабына қосымша тағы бір аспап меңгеруін қамтамасыз ететін пән. Студент қосымша оқытылатын аспапты өз қалауы бойынша таңдайды.

"Дәстүрлі орындаушылық мектептер І" пәнінде, қазақ жерінің аймақтық әншілік орындаушылық ерекшеліктеріне байланысты Арқаның әншілік мектебі, Батыс Қазақстан өңірінің әншілік мектептері оқытылады. Әншілік мектептерді қалыптастырушы тұлғалар мен олардың ән мұрасы тереңдетіп оқытылады. Мысалы, Біржан сал, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Жаяу Мұса, Балуан Шолақ, Мұхит т.б. сынды тұлғалардың музыкалық мұрасы оқытылады.

Орындаушылық өнердің тарихы пәні Қазақ халқының халықтық әншілік, орындаушылық өнерінің бастауы мен қалыптасуы және уақыт өлшеміндегі өзгерістер мен жаңашылдықтар тұрғысынан мәліметтер береді. Негізінен халықтық әншілік өнерді қалыптастырған орындаушы тұлғалар жайында кеңінен нақты мағұлматтар береді.

«Фольклор музыкалық шығармаларын талдау» пәні қазақ музыкалық фольклор үлгілерінің құрылымдық ерекшеліктерін танып білуге бағытталған курс. Халық шығармашылығының музыкалық түрі қазақ халқының музыкалық ойлау жүйесін, одан кеңірек, әлемді қабылдау түрін түсінуге көмектеседі.

Әншінің дауыс физиологиясына арнайы тәжірибелік тұрғыдан қарайтын, әншінің дауыс диапазонын, ән айту барысында демді дұрыс алуды қалыптастыратын пән. Әншінің кәсіби орындаушы болып қалыптасуына дауысты үнемі шыңдау, түрлі жаттығулар жасау маңызды рөл атқарады. Әншінің дауысын теориялық және практикалық тұрғыдан зерттеп, зерделеп кәсіби жетілдіру дауыс шыңдау болып табылады. Бұл пән, орындаушылықтың бағытына қарай дәстүрлі дауыс шыңдауға арналған.

"Дәстүрлі орындаушылық мектептер II" пәні, "Дәстүрлі орындаушылық мектептер I" пәнінің жалғасы болып табылады. Бұл семестрде Жетісудың әншілік мектебі, Алтай-Тарбағатай әншілік мектептерінің орындаушылары мен қалыптастырушы тұлғалардың шығармашылық портреті және музыкалы мұрасы оқытылады. Жамбыл, К.Әзірбаев, Пішән, Сәдіқожа т.б. сынды мектеп қалыптастырушы тұлғалардың музыкалық мұрасы оқытылады.

"Мамандық V" пәні, V семестрде оқытылады. Студентке өзінің орындаушылық қабілетін толық көрсете алатын, формасы жағынан күрделі әндер беріліп, білім алушының кәсіби орындаушылық мүмкіндігін толық көрсетуге басымдық беріледі. Мысалы, «Көгаршын», «Ардақ», «Топайкөк», «Сапар», «Ләйлім» т.б. сынды шығармалар оқытылады.

«Сандық технология бойынша арнайы пәнді оқыту әдістемесі» пәні- студентті педагогика және орындаушылық тұрғысынан яғни, арнайы пәнді оқытудың негізгі методикасын меңгеруді оқытады. Әнді дәстүрлі мәнерде жеке орындаудың әдіс тәсілдерін, аспапты кәсіби меңгерудің негізгі заңдылықтарын, білім алушымен сабақ берушінің арасындағы негізгі тұстанымдарды оқытады.

Орындаушының жеке орындаушылықпен шектеліп қалмай ансамбль сүйемелімен ән айтуы қазырғы заман талабы деуге болады. Демек «Ансамбльмен ән салу» пәні орындаушыны ансамбльмен ән салуға үйретеді, сонымен қатар орындаушылық шеберлігін, кәсібилігін арттырады.

"Вокалдық ансамбль 1" пәнінің мақсаты - кез келген қарапайым және күрделі формадағы музыкалық шығармаларды бірнеше дауыспен (дуэт, трио, квартет, квинтет және т.б.) айтуды үйрету. Пән сондай-ақ білім алушы-орындаушының репертуарын байытады, кәсіби деңгейін арттырады, үлкен шығармашылық жобаларда өнер көрсетуге мүмкіндік береді.

«Оркестрмен ән салу» пәнінің мақсаты орындаушыны оркестрмен ән салуға үйрету, орындаушылық шеберлігін, кәсібилігін және жан-жақтылығын арттыру. Курста білім алушы жеке ән орындай алужәне көп дауыста ән айтуды үйренеді: дуэт, трио, квартетте ән айту машығын игереді. Ауқымды ансамбль, оркестр репертуарын білетін болады.

Мамандық VI пәні, VI семестрде оқытылады. Орындаушының кәсіби деңгейін анықтайтын, конкурс-фестивалдардың бағдарламасына сай келетін әндер беріліп, студенттің түрлі конкурстарға қатысып орындаушылық шеберлігін шыңдауына басымдық беріледі.

Музыкалық педагогиканың ерекшеліктерін меңгеру: музыкалық-көркемдік және техникалық дамудың біртұтастығы принципін, оны педагогтің практикалық жұмысында жүзеге асырудың тәсілдері мен әдістерін, осы әдістерді қолданудағы жеке тәсілді меңгеру; көрнекті оқытушылар мен орындаушылардың тарихи мұрасын зерделеу.

"Дәстүрлі орындаушылық мектептер ІІІ" пәні, алғашқы екі пәнді толықтырушы пән болып табылады. Аймақтық дәстүрлі орындаушылық мектептердің бүгінгі жалғастырушылары және олардың шығармашылығы мен музыкалық мұрасы оқытылады. Ғарифолла Құрманғалиев, Жүсіпбек елебеков, Манарбек Ержанов т.б. шығармашылық тұлғасы, музыкалық мұрасы оқытылады.

Отандық ғалымдардың зерттеуінше Қазақ халқының мол музыкалық мұрасын XX ғасыр композиторларының шығармалары толықтырады. Бұл пән, осы кезеңдегі әндерді, оның ішінде дәстүрге жақын жазылған шығармаларды үйретеді.

Экономика, құқықтану сияқты қоғамдық ғылымдар кешеніне негізделген интегративті сипатқа ие, оның мәні өмірдің түрлі аспектілері, адам мен қоғамның дамуы, әлеуметтік факторлардың әр адамның өміріне әсері туралы ғылыми білім болып табылады. Оқу пәнінің мазмұны нарықтық экономика мен кәсіпкерліктің негізгі түсініктері мен заңдылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Кәсіпкерлік-білімсіз қазіргі экономикалық өмірде бағдарлануға қиын ғылым. Алайда, экономикалық сауатты адам болу, бизнес, маркетинг, менеджмент, бухгалтерлік есеп негіздері туралы түсінік болу , әсіресе жастар үшін – уақыт талабы.

"Мамандық VII" пәні, VII семестрде оқытылады. Студенттің кәсіби сахналарда кәсіби деңгейде жеке орындаушылығын көрсететін әртүрлі формадағы шығармалар оқытылады. Мысалы, «Қызыласық», «Толқын», «Қанатталды», «Айнамкөз», «Ағашаяқ», «Молдабайдың әні» т.б. сынды шығармалар беріледі.

Кәсіби әншінің ән қоры: педагогикалық, концерттік, конкурстық –деп бөлінеді. «Ән қоры» пәні әншіге, әндерді мазмұны мен формасына, стильдік ерекшелігі мен аймақтық ерекшелігіне қарай жіктеп, репертуар жасауына мол мүмкіндік береді.

Әнді дәстүрлі мәнерде жеке орындаудың әдіс тәсілдерін, аспапты кәсіби меңгерудің негізгі заңдылықтарын, білім алушымен сабақ берушінің арасындағы негізгі ұстанымдарды меңгеру пәннің мақсаты болып табылады.

Пән студенттерді болашақ ғылыми жұмысқа баулуға бағытталған. Ғылыми еңбектің құрылымы, оны жазу, таңдалған тақырыпты ғылыми жан-жақты зерттеу, түрлі зерттеу әдістерін қолдану мүмкіндіктері туралы мағлұмат береді.

"Вокалдық ансамбль 2" пәні студенттерге вокалдық ансамбльде білім, білік және ән айту дағдыларын меңгеруге көмектеседі. Курста білім алушылар концерттік ансамбльдік өнер дағдыларын меңгереді, өзіндік шығармашылық үшін теориялық және практикалық білімнің және орындаушылық шеберліктің қажетті көлемін меңгереді.

Ұлттық дәстүрлі орындаушылық мектептердің, олардың тұлғаларының шеберлік негіздерін практикалық игеру. Шығармалардың мәнін ашу, әртүрлі стильдердің, жанрлардың алуан түрлі әдістерін, дыбыстық мәнін, концерттік репертуарды жоғары көркемдік деңгейде білу.

«Шығарvашылық жоба» пәні, қандайда бір шығармашылық көркем идеяны сахналық нұсқада көрсетуге мол мүмкіндік береді. Ол ұжымдық түрде дайындалған сахналық қойылым немесе шығармашылықты кәсіби тұрғыдан көрсететін концерт болуы мүкін, оны жоба жетекшісі оқу жылының басында бекітеді.

"Мамандық VIII" пәні, 8 семестрде оқытылады. Орындаушының өз мәнеріне келетін конкурстар мен концерттерде орындалатын күрделі және жәй формадағы әндер сонымен қатар, лекция концерттерге ыңғайлы тақырыптық әндерге басымдық беріледі. Мысалы, «Жанбота», «Иманжүсіптің әні», «Теміртас», «Карон палуан», «Ақбөбек» т.б. сынды шығармалар оқытылады.