7M02212 Түркітану в Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Пән түркі және славян халықтарының тарихи-лингвистикалық өзара байланысы мен ХVІІІ ғасырдың бірінші жартысында бастау алған Ресейдегі түркітанымдық зерттеулерді қарастырады. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант түркі тілдерінің фонетикасына, лексикасы мен грамматикасына, түркі халықтарының әдебиеті, фольклоры мен тарихына қатысты дереккөздерді зерттеудегі Ресейдің жетекші түркітанушы ғалымдарының еңбектерін ғылыми тұрғыдан зерделеуді үйренеді.

Пән сөздіктер мен энциклопедияларды тілдік және мәдени қажеттілік ретінде қарастыруға бағытталған. Сөздік және энциклопедия құрастыру әдістемесін үйретеді. Магистрант белгілі тарихи кезеңде әр түрлі сөздіктердің маңызы мен құрастыру әдістерін зерттейді. Сөздіктер мен энциклопедияларды дайындау әдістемесін, оларды дұрыс пайдалана білу және олармен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастырады. Түркітану саласындағы салыстырмалы сөздіктер мен ортақ мәдени, тарихи құндылықтарға негізделген энциклопедияларды дайындау жұмыстарын жүргізуге қатысады.

Пән түркі тілдес халықтардың жазба әдебиетінің пайда болуы мен қалыптасуын, ортақ мұралар мен көне жазбаларды қарастырады. Олардың тарихи даму кезеңдерін түсіндіреді. Пәнді игеру барысында магистрант түркі жазба ескерткіштерінің жанрларын, көркемдік тәсілдерін, стильдік ерекшеліктерін жан-жақты меңгереді және түркі жазба әдебиетіне қатысты ғылыми еңбектерді зерттеу жұмыстарын жүргізуді үйренеді.

Пән түркі халықтарының тарихи-мәдени мұраларын, дүниетанымын және фольклорлық шығармаларын жан-жақты танып білу мақсатында, әртүрлі дереккөздер мен зерттеу жұмыстарын зерделеуге бағытталған. Магистрант түркітану ғылымындағы фольклористикалық құндылықтар туралы теориялық мәліметтер мен әдіснамалық негіздерді меңгереді. Пәнді оқу нәтижесінде фольклорлық шығармалардың көркемдік әдіс-тәсілдерін, сюжеттік, композициялық, кеңістік, уақыттық және тілдік ерекшеліктерімен қатар, олардың философиялық, этикалық, дүниетанымдық категорияларын үйренеді.

Пән магистранттарды оқыту мәселелеріне байланысты, ғылыми ізденістің әдістемелік негіздері саласындағы көкейкестілік, зерттеу мақсаты мен міндеттері, гипотеза, зерттеу пәні, нысаны туралы білімдерін тәжірибеде қолдануға даярлайды. Пәнді оқу барысында магистранттар ғылыми зерттеу жоспарын жасауға, гипотезаны құруға, зерттеу пәніне талдау жасайды. Проблемалық сұрақтарды шешу жолдарын талдайды, академиялық жазу дағдыларын қалыптастыратын және ғылыми зерттеудің негізгі тұғырларын анықтайды, академиялық проблеманы шешудің жазба жобасын жасайды.

Пән көне және ортағасырлық түркі жазба ескерткіштерінен бастап қазіргі түркі халықтарына байланысты зерттеулер жүргізген А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, Б.Көмеков, Ә.Марғұлан, Ә.Қоңыратбаев, Ә.Құрышжанов, М.Томанов, Ә.Хайдаров, Ғ.Мұсаев, Р.Бердібаев, Т.Шонанов, М.Оразов, Ш.Ыбраев т.б. көптеген қазақ түркітанушы-ғалымдарының халық ауыз әдебиетіне, тіліне, этно-мәдениетіне, ортақ мұралары мен құндылықтарына байланысты зерттеу еңбектерінің мәні мен маңыздылығын қарастырумен қатар олардың қалыптастырған ұстанымдарын, көзқарастарын, ғылыми жаңалықтарын талдап, зерделеуге бағытталған. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант қазақ түркітанушы-ғалымдарының түркітану ғылымына қосқан үлесі, ролі, ғылыми-теориялық жаңалықтары туралы жан-жақты мағлұмат алады.

Пән магистранттың мәдениетаралық-коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруға және ауызша және жазбаша шет тілін меңгеруін жетілдіруге бағытталған. Пәнді игеру барысында магистрант өз идеяларын, мақалаларды, есептерді, тағы басқа ғылыми еңбектерді рәсімдеу кезінде жазбаша, ғылыми қоғамдастыққа хабарлау кезінде ауызша түрде шет тілінде жеткізуге машықтанады. Шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектерін түпнұсқа дереккөздерден оқу және шетелдік тәжірибені меңгеру үшін ақпараттарды аудару дағдыларын жетілдіреді.

Пән түркі тілдерінің типологиялық құрылымын негізге ала отырып, олардың фонетикалық, морфонологиялық, морфологиялық, лексикалық, синтаксистік ерекшеліктерін, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын диахронды, синхронды, салыстырмалы әдістер негізінде талдауға бағытталған. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант туыстас тілдеріне байланысты тілдік деректерді салыстыру арқылы сөздердің дыбыстар жүйесіндегі тарихи алмасуларына, тілдің лексикалық қабатындағы ерекшеліктеріне, грамматикалық құрылысындағы өзгерістеріне байланысты кең түрде мәлімет алады.

Пән магистранттарды әдістемелік негіздері саласындағы білімдерін дамыта отырып, эмпирикалық зерттеулер жүргізуге үйретеді. Пәнді оқу барысында магистранттар ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасауға, зерттеу жоспарын жасауға, гипотезаны құруға, зерттеу дизайнын эксперименттік әдістерді, сауалнамаларды, ашық сұхбаттар мен бақылауларды қоса алғанда, экспериментті әзірлеуге және жүргізуге проблемалық сұрақтарды талдауға дағдыларын қалыптастырады және ғылыми зерттеудің негізгі түрлерін анықтап, негіздеуді үйренеді.

Пән түркітану ғылымының теориялық мәселелерін және түркі халықтарының тілін, тарихын, әдебиетін, фольклоры мен мәдениетін зерттейтін кешенді ғылымның әдіснамалық негіздерін қарастырады. Магистранттардың қазіргі ғылыми тұжырымдар мен ғылыми ізденістерге байланысты өзіндік көзқарасын қалыптастырады. Пәнді игеру барысында магистрант түркітану теориясы мен әдіснамасының соңғы жетістіктерін зерделейді. Түркі тілдерінің қалыптасуы мен дамуының тарихи-хронологиялық тұрғыдан дәуірлерге бөлу мәселесін зерттейді.

Пән жоғары мектептегі тұтас педагогикалық үдерістің әдіснамалық негіздері мен қазіргі білім беру парадигмалары туралы білімдерді зерттейді. Пәнді оқу барысында магистрант жоғары кәсіби білімнің ролі мен маңыздылығын және жоғары мектеп оқытушысына қойылатын негізгі талаптарды меңгере отырып, жоғары оқу орындарында ғылыми-зерттеу әдістерінің түрлерін пайдалануды, нақты ғылыми-педагогикалық зерттеуді ұйымдастыру мен жүргізудің әдістемесін қолдануды үйренеді.

Пән түркі тілдерінің лексикасын, сөздік қорын және лексика-семантикалық құрылымын зерттей отырып, анықтамалық, салыстырмалы, түсіндірмелі, этимологиялық, жиілік, фразеологиялық сөздіктердің жасалу әдістемесін үйретуге бағытталған. Магистрант пәнді оқу нәтижесінде сөздік жасаудың теориялық принциптері мен ішкі құрылымы туралы мәлімет алады, түркі тілдеріне тән сөздердің мағынасы мен шығу тегі және оларды қарым-қатынаста қолдану барысындағы экспрессивті-стилистикалық сипаты мен функцияларын жан-жақты зерттейді.

Пән түркітану саласында бүгінге дейінгі ұсынылған ғылыми көзқарастарды сараптау нәтижесінде анықталған түркітанушы ғалымдардың ортақ пікірге келе алмауы, бірізділіктің болмауы сияқты өзекті мәселелерді қарастырады. Лингвистикалық және гуманитарлық пәндер аспектісінде түркітану ғылымының алар орнын айқындайды. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеулеріндегі тұжырымдар мен ізденістерді талқылап, талдай отырып, өзіндік көзқарас қалыптастырады, түркітануды оқытудың дәстүрлі және инновациялық әдістері мен технологияларын ұйымдастыруды меңгереді.

Пән басқарушылық қызметтің психологиялық теорияларының іргелі түсініктерін, әлемдегі басқарудың тиімді стратегиялары мен теорияларын зерттейді. Пәнді меңгеру барысында магистрант ұйымдастырушылық мінез-құлықтың психологиялық теорияларын синтездей білу, командада тиімді өзара іс-қимыл жасай білу, команда құру және басқару психологиясының ережелерін ескере отырып, оның жұмысын ұйымдастыру дағдыларын игереді. Көшбасшылық қасиеттерді көрсете білуді және шиеленістік ситуацияларды басқарудың психологиялық әдістерін қолдануды үйренеді.

Пән ғылыми ойлаудың тарихы мен философиясы, ғылымның философиялық негіздері, эмпирикалық және ғылыми танымның генезисі, мәні, болашағы туралы білімді қалыптастырады, білімгерлердің ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуіне қажетті әдістемелік аппаратты дамытады. Проблемалық оқыту, тақырыптық талқылау, жоба әдісі сияқты оқытудың белсенді әдістері қазіргі заманғы ғылым жетістіктерін сыни тұрғыдан бағалау дағдыларын меңгеруге, өзіндік этикалық ұстанымын қалыптастыруға бағытталған.

Пән XI-XVI ғасыр аралығындағы араб жазулы ортағасырлық түркі ескерткіштерін, эпостарды (дидактикалық, діни, ғашықтық, тарихи), лингвистикалық зерттеулерді (грамматика, сөздік, анықтағыш) және көркем шығармаларды (дүние тану мен тарихи оқиғалар жайында) мазмұны мен тақырыбына қарай талдауға бағытталған. Пәнді оқу нәтижесінде магистрантескерткіштер мен сөздіктердің табылуы жәнеолардың көркемдік, мазмұндық ерекшеліктері туралы жазылған зерттеулерге қатысты мәліметтерді оқып үйренеді.

Пән тілдердің генеалогиялық топтастырылуын, тілдердің туыстығын, шығу тегін, тарихи дамуын қарастырады. Түркі тілдерінің генеалогиялық топтастырылу мәселелеріне, түркі халықтары туралы зерттеулердің этно-генетикалық және генеалогиялық мәліметтерін ұсынған қытай және византия дерек көздеріне тоқталады. Пәнді игеру барысында магистрант түркі тілдерін алғаш генеалогиялық тұрғыдан классификация жасаған ғалымдардың еңбектерін зерттейді. Этно-генетикалық және генеалогиялық ерекшелік тұрғысынан ежелгі түркі тілдерінің салыстырмалы хронологиясын ұсынады.

Пән қазіргі түркі тілдеріндегі сөздік қорды, оның ішінде сөздер мен фразеологизмдердің мән-мағынасын зерттеуге жәнеолардың семантикалық ерекшеліктерін талдауға бағытталған. Магистрант пәнді оқу нәтижесінде түркі тілдерінің лексикасы мен тұрақты сөз тіркестерін меңгере отырып, тұлғалық, лексикалық фразеологиялық, семасиологиялық, этимологиялық, сөзжасамдық және грамматикалық өлшемдер тұрғысынан тұжырымдап, оларды жеке ғылыми ізденістері мен кәсіби қызметінде қолдануға бейімделеді.

Пән түркітану ғылымының қалыптасу кезеңінен бастап, алуан түрлі бағыттарда атқарылған шаралар барысындағы еуропалық ғалымдар мен саяхатшылардың қосқан үлесі жайында жан-жақты мәлімет беруге бағытталған. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант түркі халықтарының тілін, әдебиетін, мәдениетін, тұрмыс-салтын, этнографиясы мен рухани құндылықтарын зерттейтін түркітану ғылымының дамуында өзіндік орны бар еуропалық түркологтардың зерттеу жұмыстарын талқылап, зерделеуді меңгереді.

Пән көне түркі жазбаларының тарихы мен көне түркі жазба ескерткіштерін зерттеген В.В. Радлов, В. Томсен, Ф.И. Страленберг, Н.М.Ядренцев, С.Малов, Т.Текин, Дж.Экманн, Габайн, Ғ.Айдаров, А. Аманжолов сияқты ғалымдардың еңбектерін, ғылыми тұжырымдары мен қағидаларын, олардың ескерткіштерді оқу мен көне түркілік таңбалардың сырын ашу барысында қолданған семиотикалық әдістерін қарастырады. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант ғалымдардың көне түркі ескерткіштеріне қатысты зерттеулерінің әдіснамасын меңгереді.

Пән ХҮІІІ ғасырда Орта Азия мен Сібір территориясында жүргізілген экспедициялардың нәтижелерін, саяхатшылардың еңбектеріндегі түркі тілдері туралы мағлұматтарды қарастырады. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант түркі тілдерінің типологиялық және генеалогиялық ерекшеліктеріне қарай жүргізілген іргелі зерттеулердегі түркі тілдерінің жіктелуі туралы, осыған сәйкес салыстырмалы сөздіктердің жасалуы, алғашқы грамматикалық еңбектердің жарық көруі туралы мәлімет алады.

Түркітанымдық зерттеулердің нәтижелерін зерделейді, тұжырымдай алады, ғылыми зерттеу әдістерінің негізінде шешеді, жаңа мұрағат материалдарын және қолжазбаларды тарта отырып түркітанушы ғалымдардың еңбектерін зерттейді.

Алынған теориялық білімдерін ғылыми-зерттеу іс-әрекетінің әртүрлі нысандарында қолдана отырып, ғылым тарихы мен философиясы дамуының негізгі мәселелері мен қазіргі даму тенденцияларын талдайды.

Түркітану саласындағы іргелі зерттеулерге қатысты алған білімдерін, қазіргі заман талабына сай теориялық-әдіснамалық ұстанымдарға, түркітану ғылымының концептуалды-терминологиялық мәселелерге, заманауи көзқарастар мен тенденцияларға байланысты ғылыми парадигмалар шеңберінде көрсетуге қабілетті.

Кәсіби қызметінде шет тілінде ауызша және жазбаша қарым-қатынас орнату дағдыларын қолданады.

Педагогикалық такт және этика ережелерін сақтап, кәсіби саладағы көшбасшылық және басшылық іс-әрекеттері мен дағдыларын көрсете отырып, ЖОО-да білім беру іс-әрекетін нәтижелі ұйымдастырады.

Түркітану саласына байланысты ғылыми-зерттеу нәтижелерін негізге ала отырып, отандық, шетелдік және халықаралық деректер базасындағы басылымдарда мақала тезистерін жариялай алады, халықаралық ғылыми конференцияларға, симпозиумдарға, конгрестерге баяндамалар ұсына алады.

Кәсіби саласында қолданылатын эмпирикалық зерттеу әдістері мен дағдыларының ерекшеліктерін жүйелі түрде түсініп, ғылыми-зерттеу жұмыстарында қолданады.

Түркі халықтарының тілдік, әдеби және мәдени мұраларының ерекшеліктерін меңгеру нәтижесінде түркі өркениетінің озық үлгілерін және рухани құндылықтарын дүниежүзіне танытуға, насихаттауға және ұрпақ санасына сіңіруге қабілетті.

Түркітану бағдарламасы бойынша практикалық және семинарлық сабақ түрлерінде оқу жұмыстарын жоспарлап, ұйымдастыра алады және іс жүзінде жүзеге асыруды жүйелі түрде ұсына алады.

Халықаралық ғылыми дерекқор базасының өнімдерін қолданып, ғылыми этикаға сай, академиялық адалдықтың қағидаттарын сақтай отырып, ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесінде ғылыми еңбектер дайындайды.