2021 жылдан бастап Қазақстанда мемлекеттік білім гранты есебінен бакалавриат, магистратура, докторантура немесе резидентурада оқығандар жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін кемінде үш жыл мамандығы бойынша жұмыс істеуге міндетті.

---

Бұл шарт білім деңгейіне қарамастан, барлық оқу формаларының түлектеріне қатысты. Сондай-ақ, жергілікті атқарушы органдардың кейбір гранттық шарттарына отырықшылық шарты енгізіледі.

Түлектерді жұмысқа орналастыруды жоғары оқу орны жанындағы арнайы комиссия ұйымдастырады. Түлек диплом алған жылы 1 қыркүйектен бастап жұмысқа кірісуге міндетті. Егер адам себепсіз жұмысқа орналастыруға келмесе, оны жеке қалауы ескерілмей жұмысқа жібереді.

Жұмысқа орналасу мемлекеттік немесе жеке ұйымда да мүмкін, бастысы жұмыс алынған мамандыққа сәйкес болуы керек.

Егер түлек мамандығы бойынша жұмысқа орналаспаса немесе отырықшылық шарттарын бұзса, ол мемлекетке оқу құнын өтеуге міндетті – грантта өткізген уақытқа пропорционалды. Бұл сондай-ақ, оқудан шығарылған, басқа ЖОО-ға ауысқан немесе ақылы оқудан тегін оқуға ауысқан студенттерге де қатысты – олар мемлекет есебінен оқыған кезең үшін бюджет қаражатын өтеуге міндетті.

Егер түлек үш жылдан ерте жұмыстан шықса, ол үш күн ішінде жергілікті атқарушы органдарға хабарлауға міндетті. Жаңа жұмысқа орналастыру қарастырылмаған – жас маман бюджетке қаражатты қайтаруға мәжбүр болады.

Жұмысқа орналастыру комиссиялары ЖОО-ларда қаңтардан желтоқсанға дейін жұмыс істейді. Түлектер жұмыс орнына 1 тамыздан кешіктірмей келуге міндетті, ал жергілікті әкімдіктер олардың келуін бір ай ішінде растауы тиіс.

Ауылдық квота бойынша педагогикалық немесе медициналық мамандықтар бойынша грант алғандар ауылдық жерде үш жыл жұмыс істеуге міндетті. Жеке қалаулар мен тұрғылықты жер ескеріледі. Егер қажетті ауылда бос жұмыс орындары болмаса, маман жақын ауылға жіберіледі. Бір жылы ЖОО-ны бітірген жұбайлар бір елді мекенге жұмысқа орналастырылуы мүмкін. Ауылда тұратын және мүгедек ата-аналары барларға бірінші кезекте жұмыс беріледі.

Ауылға жұмысқа жіберілген түлектерге мемлекет әлеуметтік жеңілдіктер береді. Нақты қолдау шараларының тізімі өңірге байланысты.

Сондай-ақ, түлек міндетті түрде жұмыс істеуден босатылатын бірқатар жағдайлар бар:

• I немесе II топтағы мүгедектік;
• жүктілік немесе үш жасқа дейінгі баланың болуы, егер түлек оны өзі тәрбиелеп отырса;
• бюджет негізінде магистратураға, докторантураға немесе резидентураға түсу;
• түлек тұратын немесе оның жұбайы/зайыбы қызмет ететін елді мекенде мамандығы бойынша бос жұмыс орындарының болмауы;
• әскерге шақырылу (жұмыс істеу мерзімі қызмет ету мерзіміне ауыстырылады).