6B02305 Қазақ филологиясы в Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Бұл пәннің мақсаты – қазіргі қазақ тілі және әдебиеті пәнінің бағыттарын кеңейте, тереңдете, нақтылай оқытып-үйрету.

Фольклоры және ежелгі дәуір әдебиетін жаңаша бағдарлау барысында ұлттық бірегейлікті сақтау, рухани кемелділікті еселеу тұрғысындағы синкреттік қызметін, көркемдік тәсілдердің дәстүр ұласуындағы жасалу жолдары қарастырылады.

Қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің ерекшелігін, дыбыстардың жасалуын, тілдік заңдылықтардың сипатын таныту.

Пән тілдің дыбыстық жүйесін, оның заңдылықтарын меңгертуге бағытталған.

Пән ҚР «Цифрлық Қазақстан» Мемлекеттік бағдарламасын енгізу және жүзеге асырудың кезеңдерін, электрондық қызметтерді көрсетудің цифрлық платформаларын, әртүрлі кәсіби салалар бойынша цифрлық технологияларды енгізу және қолдану жолдарын қарастырады.

"Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет" пәні "Әлеуметтік ғылымдар, журналистика, ақпарат" бағытындағы білім алушыларда сыбайлас жемқорлық көріністеріне мүлдем төзбеушілікті қалыптастыруға бағытталған. "Қазақстан-2050 " стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" сынды мемлекеттік құжаттар сыбайлас жемқорлықты ұлттық қауіпсіздікке тікелей қауіп-қатер дәрежесіне көтерді.Бұл пәннің мақсаты ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамаларын, оның ішінде осы аталған бағыт бойынша тереңдете зерделеу болып табылады.

Қазақ хандығы дәуіріндегі мемлекетшіл әдебиет, жырау тұлғасы, қоғамдағы орны, толғау жанры, ақын және жырау, көшпелілер эстетикасы, дала демократиясы ұғымдары қарастырылады.Халық бірлігін жырлау, сыртқы басқыншыларға қарсы жанкешті күрестердегі ұлт тұлғаларының тарихи бейнесін сомдаудағы жыраулар шеберліктері әдеби-тарихи бірлікте талданады. Ақын және жырау шығармашылығының ортақ сипаты мен өзіндік ерекшеліктерін зерделеудегі әдеби пайымдарын тереңдету.

Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы мен лексикографиясы бойынша негізгі ұғымдар мен тұжырымдарды практикалық тұрғыдан меңгеруге дағдыланады.

Пән студенттің қазіргі қазақ ономастикасы тарихының қалыптасуы мен даму тарихы және оның әр кезеңдердегі сипаты туралы толымды мәліметтер беруге бағытталған.

Мағжан өмірі мен шығармашылығы, классикалық мұрасын зерттеудегі ізденістерге тоқталу. Ақынның қазақ әдебиетін мазмұн, түр, форма, әдіс, ағыс жағынан түрлендірудегі реформаторлық қадамдарын саралау. Ұлттық әдебиетті әлемдік сөз өнерінің биігіне шығарудағы көркемдік шеберлігін айқындау. Поэзиясының көркемдік-эстетикалық жүйесін теориялық талдаудағы дағдыларын ұштау.

Авторлық ауызша әдебиетін танытудың заманауи қағидаттарымен сан ғасырлық қазақ әдебиетінің туу, қалыптасу және даму жолдарындағы поэтикалық жүйесінің өзіндік табиғатын пайымдау. Ауызша және жазбаша әдебиеттің өзара байланысына тән жанрлық, стильдік ерекшеліктерін авторлық ауыз әдебиеті тұрғысынан қарастыру.

Сөз мағынасының табиғаты, оның қалыптасуына әсер етуші жағдаяттар. Сөз мазмұнының құрылымы мен оны құраушы компоненттер. Сөз мағынасының түрлері және олардың ерекшеліктері.

Теориялық, ғылыми және практикалық білім арқылы «Кәсіпкерлік және бизнес» пәні студенттерге бизнес жоспар жасауға, оны ұйымдастыруға және жүргізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар кәсіпкерлік қызмет жүйесінде нақты және туындайтын мәселелерді шешу үшін құқықытық, экономикалық, басқару мен ұйымдастыру мәселелрін шешудің ғылыми – перактикалық ойлау жүйесін қалыптастырады

Абай шығармашылығы, ақын шығармаларындағы тақырып пен идея, лиризм, өзіндік ерекшеліктері теориялық тұжырымдарға сүйене отырып түсіндіріледі. Пән ақын шығармашылығына теориялық тұрғыда назар салумен бірге, ұлттық әдебиетіміздің қалыптасып, даму жолдарын оқытып, саралауға бағытталған. Абайдың қоғамдық және көркем көзқарасының қалыптасу жолын, абай шығармаларының текстологиялық зерттелуін бағамдайды.

Елбасы Н. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында қоғамның рухани дамуының басымдықтары айқындалып, бағдар берілді. Рухани жаңғыруды жедел жүзеге асыру міндеті қойылды. Қазіргі заманның талабына сәйкес қоғам дамуының іргелі қағидасының бірі жастардың білімге, прагматизмге, бәсекеге қабілеттілікке деген ұмтылыс болуы қажет. Білім алушылардың зердесі мен санасының ашықтығы – рухани жаңғыруды тиімді жүзеге асырудың басты шарты болып табылады.

Термин және терминология туралы түсінік. Қазақ терминологиясының қалыптасу тарихы. Терминжасам, сөзжасамдық тәсілдердің термин жасаудағы көрінісі.

Адамзаттың басты құндылықтарына бағынышты жеке тұлғаның экологиялық мәдениетін дамыту, экологиялық көзқарасты қалыптастыру арқылы экологиялық ақпараттың жариялылығына сай қазіргі кездегі қоршаған ортаның көптеген экологиялық мәселелерін шешу қоғамның саналы іс-әрекеті мен әрбір адамның жоғары деңгейде экологиялық ой-санасына байланысты.

Отаршылдық қысымдағы ұлт тағдырын арқау еткен күрделі кезең әдебиетінің ерекшелігін әдеби бағыттар тұрғысынан бағалауды қалыптастыру. Ұлт азаттығы, дін бостандығы, жер мәселелерінің көкейкесті тақырыпқа алынуының тарихи негіздерін меңгерту. ХІХ ғасыр әдебиетіндегі тақырыптық-идеялық арнаны қазіргі тәуелсіздік кезең мұраттарымен байланыста зерделеу.

Студенттерге сөз және оның формалары, сөз құрамы, морфемалар, сөздердің тұлғалық өзгеруі, грамматикалық ерекшеліктері жөнінде жүйелі ғылыми-теориялық білім беру, сол теориялық түсініктерді пайдаланып, тілдік элементтердің құрылымдық ерекшеліктеріне талдау жасау әдістері мен тәсілдерін меңгерту.

Тіл мамандарына дұрыс сөйлеу, сауатты жазу ережелерін меңгертіп, тыныс белгілерінің қызметін, орнын анықтау, орфоэпиялық, орфографиялық нормалардың мәнін түсіндіру, сауатты жазуға үйрету, әдеби тіл нормасымен дұрыс сөйлеуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру болып табылады.

Отаршылдық қасіретін болжай білген «зар заман» ақындары шығармашылығы маңызының әдеби-тарихи сипатын ашып көрсету. ХІХ ғасыр әдебиетін кешенді зерттеудегі идеология зардаптарын қазіргі тәуелсіздік талабында талдау қағидаттарын қалыптастыру. «Зар заман» поэзиясының өзіндік ерекшелігін әдеби-тарихи тұрғыдан қарастыру.

ХХ ғасырдың бірінші артысындағы әдеби дамуға шолу. Ұлттық ояну дәуірі әдебиетін зерттеудегі тоталитарлық кезеңдегі шығармашылық табиғатын кеңес идеологиясы, лениндік ілім зардаптарымен байланыста пайымдату. Өмір болмысын, тарихи шындықты суреттеуді социалистік реализм қалыбына салудың өнер заңдылықтарына қайшы келуін түсіндіру. Әлемдік рухани кеңістіктен оқшаулану, адамзаттық гуманизмді таптық, партиялық ұстаныммен бағалау, оны қабылдамаған суреткерлердің қуғындалуын обьективті таразылауын тереңдету.

Пән студенттің тіл байлығын арттыруда сөздік құрамының аясын меңгеруге бағытталған. Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы қазіргі қазақ тілі курсының құрамдас бөлігі ретінде жеке сала болып қалыптасқан пән болғандықтан, өзіндік нысаны, ішкі мазмұны, пәндік мәселелер көкжиегімен ерекшеленеді. Сөзжасамға қатысты тілдік құбылыстарға тән ерекшеліктерге назар аударылады.

Алаш кезеңіндегі әдебиеттің өзіндік ерекшелігін қарастыру. Қалам қайраткерлерінің ұлттық ояну дәуірінде атқарған таихи қызметіне кеңінен тоқталу. Әдеби және ғылыми мұраларының маңызына талдау жасау. Сөз өнерін жанрлық түрлендірудегі жаңашыл қадамдарының көркемдік дамудағы маңыз ашып көрсету.

Пән қазақ тілінің морфемалар жүйесінің теориялық негіздері туралы ғылыми-теориялық білім бере отырып, тілдің морфемалар жүйесінде қолданылатын терминдер мен ұғымдарды, морфемалардың тілдегі қызметі мен мағынасын, қолданысын айқындауға мүмкіндік береді.

ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеті дамуының көркемдік сипатын саралау. Социалистік реализм қасаңдығынан арылуағы шығармашылық ізденістердің ұлттық сөз өнеріндегі маңызын қарастыру. Коммунистік идеология қысымынан арылып, тәуелсіздікке аяқ басқан кезеңдегі шығармашылық ахуал, әдеби үдеріс табиғатын жаңаша танымда бажалайлау.

Қазіргі қазақ әдебиетінің көркемдік даму үдерісіне, басым бағыттарына тән теденцияларды қарастыру. Әлемдік көркемдік даму үдерісіндегі қазіргі қазақ әдебиетінің өзіндік тұғырын бажайлау. Сөз өнерінің типологиялық өрісін қазақ әдебиетінің қазіргі поэтикалық жүйесі бойынша талдау. Қазіргі әдеби дамуды талдаудағы соны теориялық еңбектерді игеру.

“Қазіргі қазақ тілі” курсы бойынша тіліміздің грамматикалық құрылысы, жүйесі оның грамматика саласы бойынша синтаксис бөлімінен айқын көрінеді. Өйткені синтаксис тіл заңдылығында жеке сөздердің тіркесінен бастап, жеке сөйлемдердің де өзара бірге үйлесе жұмсалуын тексереді.

«Жылымық» жылдарындағы «алпыскерлер» буынының жаңашыл қадамдарымен қазіргі әдебиет ұғымының орнығуы, оның тәуелсіздік кезеңіндегі әдебиетке ұласуы қарастырылады. Бұл тұста шығармашылық тұлғалары қалыптаса бастаған суреткерлер ізденістерінің жаңашылдығын зерделеу. Тарихи тақырыптағы туындылардың көркемдік ойлау жүйесін тарихи ойлау жүйесімен дәнекерлеуінің маңызын байыптау.

Пәннің негізгі мақсаты мәтіннің мағыналық, кұрылымдық жақгарын зерттеумен айналысатын мәтін лингвистикасы саласынан, оның нысанынан, өзіндік басты белгілерінен, тұлға-бірліктерінен теориялық тұрғыда да, практикалық жағынан да жүйелі білім беру

Заманауи әдеби үдерістің жаңашыл тенденцияларын қарастыру. Қазіргі модернистік және постмодернистік әдебиетке тән поэтикалық жүйе, эстетикалық қағидаттарын меңгеру. Заманауи әдеби үдеріс бағытын айқындап отырған ақын-жазушылар туындылары, шығармашылық тұлғаларына тән сипаттарын талдау.

Пән студенттің қазақ тіліндегі грамматикалық құрылыс, негізгі лексика-грамматикалық ұғымдар туралы теориялық білімдерін кеңейтіп, қазіргі заманғы жаңа лингвистикалық бағыттардың ұстанымдарын таныстырып, А.Байтұрсыновтың терминдерімен сабақтастырып, меңгертуге бағытталған.

Шетел әдебиетінің тарихы, орыс әдебиетінің тарихы, әлемдік классикалық әдебиетінің тарихында ерекше із қалдырған әлемдік суреткерлердің шығармаларымен таныс болу. Шетелдегі қазақ өкілдері әдебиетінің қалыптасуы мен даму процесін білу.

Қазақ драмасының тарихи негіздеріне тән көркемдік ерекшелігін ашып көрсету. Қазақ драмасының жанрлық жүйесі, поэтикасын зерттеудегі еңбектерге тоқталу. Қазақ драмасының генезисі мен типологиясын жан-жақты қарастыру. Қазіргі қазақ драмасының жанрлық өрістеуіндегі фольклорлық мұра маңызын талдау.

Көркем шығарма мен мәтін арақатынасын анықтай білу, мәтіндік талдауларды меңгеру, шығарманың көркемдік-эстетикалық сипаты мен құрылымдық ерекшелігін әдеби тұрғыда талдау.

Жазу таңбаларының күрделі табиғатын таныту, олардың семасиографиялық кезеңі мен фонографиялық кезеңі арасындағы ерекшеліктерін түсіндіру, қазақ жерінен табылған петроглифтердің графикалық жағынан зерттелу жайын, түркілердің тұңғыш дыбыстық жазу жүйесі көне түрік руна жазуының зерттелуі мен шығу тегі жайлы көзқарастарды жүйелеп беру, көне ұйғыр, араб, латын, армян, латын, орыс жазуларының түркілер арасына таралу себептерін түсіндіру.

Көркем шығармаға тілдік тәсілдердің таңдалуы және олардың мақсатты жұмсалу факторлары. Көркем мәтіннің семантикалық құрылымы. Сөздің мағыналық ауқымын өзгертудегі контекстің рөлі. Көркем тілдегі шығармашылық өңделуінің амалдары.

Түркі жазба ескерткіштерінің тілі пәні – қазақ тілі, қазақ филологиясы мамандықтарында оқытылатын лингвистикалық пәндер жүйесіндегі негізгі курс, міндетті пәндердің бірі болып саналады. Бұл пән қазақ тілімен бірле барлық түркі тілдерінің фонетикалық және морфологиялық құрлысы жөнінде маұлұмат береді. Орхон-Енесей жазба ескерткіштері тілін лексикалық, фонетикалық және грамматикалық тұрғыда талдай білу.

Әдеби аударма негіздерінің мәдениеттер мен рухани құндылықтарды еселеудегі маңызын ашып көрсету, әлем әдебиетінің қазақ тіліне аударылу тәжірибесін меңгеру, әдеби аударманың ғылыми қағидаттарын білу. Көркем мәтінді түпнұсқадан аударудағы шыберлік қырларын талдау. Әдеби аударма шығармашылығының күрделі табиғатын қарастыру.

Қазақ әдеби сынының тарихын қарастыру. Әдеби сынның бастау көзі саналатын халықтық эстетикадан бастап, кейінгі туу, қалыптасу және даму жолдарын айқындау. Сын жанрлары, сынның ғылыми-әдіснамалық қағидаттарын меңгеру. Қазақ әдеби сынының тарихи негіздерінен бастап қазіргі көркемдік дамуды бағалаудағы эстетикалық таным эволюциясын қарастыру. Әдеби сын тарихындағы қате таным, теориялардың зардаптарын байыптау.

Студенттің қазақ тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары туралы ақпараттарды игере білуі туралы білім жүйесін қалыптастыру.

Эмиграциялық әдебиет туралы түсінік беру. Қазақ эмиграциялық және шетел эмиграциялық әдебиетінің ортақ сипаттары, ерекшеліктеріне талдау жасау. Шетелдегі қазақ әдебиеті өкілдерінің шығармаларына талдау жасау. Эмиграциялық қазақ әдебиетінің кешегі, қазіргі көркемдік дамуының басым бағыттарын қарастыру.

Жалпы тіл білімі – тіл білімінің жалпы теориясы. Бұл пәннің алдына қойылатын міндет – тыңдаушыларды тіл біліміндегі негізгі теориялармен қаруландыру, оларға тіл туралы ғылымның өткен тарихынан, қазіргі күйінен, алда тұрған міндеттерінен, шешілген және әлі шешілмеген проблемаларынан жан-жақты мәлімет беру.

Әдеби тіл және норма. Әдеби тілдің даму барысын дәуірлеу жөніндегі көзқарастар. Қазақ әдеби тілінің функционалдық стильдерге тарамдалуы. Әр дәуірдегі жазба ескерткіштердің әдеби тілді қалыптастырудағы рөлі. Қазақтың ұлттық жазба әдеби тілінің қалыптасуы.

Студенттердің стилистика туралы жүйел теориялық білім алуына, оны тәжірибе жүзінде жүзеге асыруға негізделеді. Студенттерге ғылымның қоғам өміріндегі аса зор қызметі арта түсіп отырған жаңа дәуірде әдеби тілдің өмірлік мәселелерін шешудің, халықтың тіл мәдениетін арттыру проблемасының маңызы зор екендігінен мағлұмат беру.

Қазақ және әлем әдебиеттану ғылымының тарихына тоқталу. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу, қалыптасу және даму жолдарын айқындау. Әдебиеттану ғылымындағы зерттеу әдістеріне, ғылыми метептеріне тән концепцияларды саралау. Әдебиеттану ғылымының негізгі және қосымша салаларының маңызын игеру. Әдебиеттанудың басқа да ғылым салаларымен байланысына тоқтылу.

Студенттің қазақ тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары туралы ақпараттарды игере білуі туралы білім жүйесін қалыптастыру.

Білім алушылардың қандай мәселеге байланысты болса да ойын еркін жеткізе білуін қадағалау; бір-бірінің сөйлеу шешендігіне баға беруге үйрету. Сөйтіп, көпшілік алдында болсын, өз ұжымының алдында болсын тыңдармандарын «еріксіз» тыңдауға дағдыландыру.

Шығыс классикалық әдебиеті туралы түсінік. Шығыс классикалық әдебиетінің әлем әдебиеті тарихындағы орнын ашып көрсету. Шығыс классикалық әдебиетінің жанрлық ерекшелігіне әдеби-теориялық талдаулар жасау. Шығыс классикалық әдебиетінің қисса, дастан, ғазал, бәйіт, хамса т.б. түрлеріне сипаттама беру.

Сөз өнерінің поэтикасын теориялық талдауғағы филологиялық дағдылары біліктіліктерін барынша тереңдету. Ұлттық және әлемдік әдебиеттің қазіргі даму тенденциялары мен басым бағыттарын зерделеудегі көркемдік танымдарын ұштай түсу. Модарнистік, постмодернистік әдебиеттің ортақ сипаттары мен ерекшеліктерін теориялық талдауда қазіргі әдебиеттанудағы озық әдістерді, ғылыми мектептердің бағыт-бағдарын пайдалануды меңгерту.

Бұл пәнді оқытудың қажеттілігі студенттердің кәсіби қызметтің әртүрлі салаларында АКТ-ны қолдана алу туралы тұтас көзқарасқа ие болуымен және заманауи ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін игеру, қолданбалы бағдарламалармен, желілер және веб-қосымшалармен жұмыс істей алуымен байланысты.

жеке, мәдени тұрғыдан және кәсіби қарым-қатынас бағыттарындағы мәселелерді шешуде ауызша және жазбаша түрде қазақ, орыс және шет тілдерінде байланыс жасау

ақпараттарды іздеу, сақтау, өңдеу, қорғау және таратуда цифрлық технологияны, әртүрлі ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдану және тіршіліктің әртүрлі салаларында кәсіпкерлік білімдіқолдана білу.

әлемдік көзқарасты қалыптастыруда философиялық білімді қолдана білу, сонымен бірге азаматтық ұстаным қалыптастыруда тарихи дамудың негізгі этаптары мен заңдылықтарын талдай білу мүмкіндігі.

дене шынықтырудың әдістерімен және құралдарымен толыққанды әлеуметтік және кәсіби қызметті қамтамасыз ету, қауіпсіздік мәдениетін меңгеру, экологиялық жағдайдан хабардар болу.

құқықтық сауаттылықтыарттыру, мінез-құлық мәдениеті мен қарым-қатынастың этикалық нормаларын, кәсіби міндеттерін орындау.

коммуникацияның барлық салаларында қазіргі қазақ әдеби тіліне ие болу

кәсіби тіл мәдениетіне ие болу.

кәсіби және әлеуметтік маңызды мазмұндағы мәтіндерді құруға және редакциялауға қабілетті болады.

тілдің белгілі бір деңгейін зерттеуге бағытталған лингвистикалық пәндер жүйесінде ұсынылған жүйелік тілдік бірліктердің қарым-қатынасын түсіне алу

синхрондық және диахрондық аспектілерде тіл жүйесінің қызмет ету заңдылықтарын білуі

әдеби тіл нормаларын сөйлеуде іс жүзінде іске асыру,

белгілі бір тілдік стильге байланысты тілдік құралдарды өзгерту дағдыларын иеленеді

қазақ әдебиеті шығармаларының әртүрлі мәтіндерін көне қазақ әдебиетінен бастап қазіргі заманғы әдебиетке дейін біледі және оларды білікті маман ретінде түсіндіреді

қазіргі заманғы әдеби жағдайды ескере отырып, кең тарихи және әдеби тұрғыда әдеби шығармаларды талдау дағдыларына ие болу

әдебиеттану теориясы мен әдіснамасына сүйеніп, әдебиет туындысын білікті бағалау және түсіндіру дағдыларын меңгеру