6B02104 Дәстүрлі жыр (Айтыс) в Қазақ ұлттық өнер университеті

Пәндер

• Негізгі аспап I

  Ақын, жыршылардың жеке орындаушы, маман болып қалыптасуында, шығарма орындауында домбыра аспабы жетекші рөл атқарады. Қол қойылымынан бастап, шығарманың қайырымдарын дұрыс сүйемелдеуінде арқа, жетісу, сыр өңірі, батыс Қазақстан орындаушылық мектептерінің мәнеріне сай қағыс жүйесі мен саусақ аппликатурасын дұрыс меңгеріп, кейін күйлерін де орындауға машықтандырады.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 1
  Несиелер - 2
  

• Дауыс қою І

  Дауыс қою әдістемесінде әрбір студентке дәстүрлі вокал әдісімен қоса, музыкалық сауатын қатар алып жүру талап етіледі. Сондай-ақ, дауыс аппаратын дұрыс меңгеріп, тұрақты позициясын қалыптастырып, дұрыс жолға қоя білуіне кәсіби амал-тәсілдерді қолдана білу, ән салу шеберлігін жетілдіру мақсатында академиялық ән салу мәнерінің вокалдық дауыс жаттығулар әдістемесі дәріптеледі.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 1
  Несиелер - 2
  

• Фортепиано

  Курс студенттерді еуропалық музыка мәдениетімен және қазақ фортепиано музыкасымен таныстырады. Бұл тек студенттердің музыкалық көкжиектерін кеңейтіп қана қоймай, сонымен қатар олардың техникалық дағдыларын, координациясын дамытады және музыкалық теорияның негіздерін бекітеді.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 1
  Несиелер - 2
  

• Мамандық І

  Оқу пәні студенттерді дәстүрлі жыр, айтыс өнерінің орындаушылық негіздерімен, жыр, айтыс өнерінің шығу тегі, дамуы, қазақ мәдениетіндегі орнымен, орындаушылық мектептермен таныстырады. Музыкалық аспаппен орындаушылық-технологиялық негіздерін үйретеді. Орындаушылық аппаратының дұрыс қойылуы қадағаланады, негізгі репертуар меңгеріледі. Ақындық, жыршылық мектептердің орындаушылық ерекшеліктері көрсетіліп, стильді сақтап орындау талап етіледі.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 1
  Несиелер - 5
  

• Сольфеджио

  Музыкалық естуді, мәнерлік сезімін дамыту және жетілдіру, оны жаңа, заманауи интонациялармен байыту. Музыкалық есте сақтау қабілетін жетілдіру, стильдік шығармалардан және заманауи композиторлық жазу техникасынан музыкалық үзінділерде музыкалық сөйлеудің және әртүрлі синтаксистік құрылымдардың жеке элементтері ретінде аналитикалық ойлау, есту және ішкі бейнелеу дағдыларын дамыту.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 2
  Несиелер - 4
  

• Фортепиано I

  Бұл фортепианода ойнау дағдыларын дамытуға бағытталған музыкалық білімнің негізгі курсы. Бұл курс нота оқу, ритмнің негіздері, артикуляция және саусақ техникасы сияқты аспапта ойнаудың негізгі қағидаларын қамтиды. Студенттер қарапайым әуендерден бастап күрделі шығармаларға дейін әртүрлі музыкалық шығармаларды орындауды үйренеді. Музыкалық есту, ритм сезімі және музыкалық шығармаларды интерпретациялау қабілетін дамытуға ерекше назар аударылады. Курс студенттерге музыканың құрылымы мен эстетикасын түсінуге көмектеседі және олардың шығармашылық және орындаушылық қабілеттерін дамытады

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 2
  Несиелер - 2
  

• Негізгі аспап II

  «Негізгі аспап ІІ» пәні білім алушының музыкалық аспапта орындаушылық шеберлігін кәсіби түрде жетілдіруге негізделген. Меңгерген теориялық білімді тәжірибеде қолдануға үйретеді. Шығармаларды кәсіби орындауға басымдық береді. Аспапта орындауды игеріп қана қоймай, дыбыс көркемдігін, динамикасын, күрделі қағыстарды, аппликатураны дамытуға бағытталған.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 2
  Несиелер - 2
  

• Мамандық II

  Оқу пәні студенттерді жыр, айтыс өнерінің жанрлық жіктелуімен таныстыру арқылы олардың айырмашылықтарын, орындаушылық-технологиялық мүмкіндіктерін жетілдіреді. Жыр бастау, терме, толғау, арнау секілді шағын жанрлардың алғашқы алғышарттарын үйретеді. Көркемдік талғамын қалыптастыра отырып тәрбиелеуді мақсат етеді. Пәнді оқу нәтижесінде студенттер музыкалық аспапты қолдана отырып, сүйемелдеу әдістерін меңгеріп, аймақтық мектептердің өзіндік орындаушылық стильдерімен танысады. Жеке концерттік орындаушылық құзыреттіліктері қалыптасады.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Қазіргі заман сольфеджио

  Курстың мақсаты - 20-21 ғасырлардағы композиторлардың музыкасы негізінде "Сольфеджио" курсында студенттер алған есту және ән айту дағдыларын жетілдіру; осы пәнді оқытудың негізгі әдістемелік әдістемелерімен практикалық танысу және оларды болашақ мұғалімдерге өз бетінше жұмыс істеу үшін қажетті кәсіби деңгейге жеткізу

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 2
  Несиелер - 4
  

• Дауыс қою II

  Басты мақсат - вокалдық жаттығу әдістемелері арқылы студенттің дауыс бояуын пайдалана отырып, дем тірегін ұстай білуіне, тембрді өзгерту жолдарына көңіл бөліп, оны іске асыруға тәрбиелеу. Дауыс техникасын дамытуға арналған жаттығу жұмыстары күйсандықпен сүйемелдеу арқылы өтетіндіктен, ән айту құралын кәсіби игеру дағдыларын меңгеру. Вокалдық техниканы жетілдіру. Орындаушылықты дәстүрлі мектептердің әншілік репертуарын үйренушінің жеке дауыс мәнеріне қарай меңгерту.

  Оқу жылы - 1
  Семестр - 2
  Несиелер - 2
  

• Қазақ музыка тарихы

  Пән қазақ халқының дәстүрлі музыкасы мен фольклорын, музыкалық жанрлардың жай-күйін, олардың дамуын, музыкалық шығармаларын зерттейді. Фольклор жанрларының семантикасы болмыс жағдайлары аясында зерттеледі. Халықтық және халықтық-кәсіптік шығармалардың тарихи фактілері мен музыкалық-стильдік ерекшеліктері. Музыкалық-поэтикалық фольклор және ауызша және кәсіби музыкалық дәстүр үлгілері. Қазақстанның академиялық композиторларының жетістіктері, музыкалық жанрлардың жағдайы, олардың дамуы, музыкалық шығармалары.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 4
  

• Дауыс қою III

  Әнші дауысының физиологиясына арнайы эксперименталды түрде сәйкес келетін, әнші дауысының ауқымын, ән айту процесінде дұрыс тыныс алуды қалыптастыратын пән. Әншінің кәсіби орындаушы болуында дауысты үнемі арттыру, түрлі жаттығуларды орындау маңызды рөл атқарады

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 2
  

• Этносольфеджио

  Пән музыка тарту мен оны үйретудің ең озық үлгілерін, теориялық және практикалық тәжірибелерді кешенді түрде қолдану, бұл орайда, домбыра және ән музыкасын, оның жанрлық-стильдік ерекшелігінің есту-көру әсерін меңгеруді еңгізу негіздеріне сүйене отырып, оқушылардың есту қабілетін тәрбиелеу және дамыту.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Музыка теориясы

  Музыкалық тілдің негізгі құралдарын түсіну. Тақырып бойынша негізгі терминологияны меңгеру: лад, тональность, модальность, атональность; диатоника, хроматика, микрохроматика; дыбыс, интервал, аккорд, гармониялық айналымдар, тізбектер және әсерлер; тоналды жоспар. Музыкалық тілдің элементтерін меңгеру дағдысы: фортепианода ойнағанда, жазбаша және ауызша түрде оқу-жаттығу сабақтарын шешуде.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Мамандық ІІІ

  Оқу пәні студенттерді айтыс, жыр өнерінің озық үлгілерімен, мақам-саздарымен таныстыру арқылы олардың орындаушылық қабілеттерін (есту, ырғақ, интонация, музыкалық ойлау, т.б.), дамытып, кәсіби тұрғыдан үздіксіз өзін-өзі жетілдіруге ынталандыруды көздейді. Нәтижесінде, студенттердің кәсіби біліктілігі артып, жеке орындаушылық репертуары кеңейеді, орындаушылық өнер тарихымен танысып, түрлі орындаушылық стильдерді меңгереді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 5
  

• Әлем музыка тарихы

  «Әлем музыка тарихы» пәні Барокко дәуірінен бастап ХХ ғасыр, сонымен бірге қазіргі заман музыкасының үздік үлгілерімен таныстырады. Музыка өнерінің адамның өмірлік іс-әрекеті салаларымен ұштастығын және оған ықпалы туралы білім береді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Қазіргі заман музыкасының тарихы

  "Қазіргі заман музыкасының тарихы" пәні ХХ-ХХІ ғасырлардағы музыкалық мәдениеттердің ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған. Курста 20 ғасырдағы музыканың негізгі бағыттары мен көркемдік тенденциялары, сондай-ақ музыкалық өнердің ең жарқын үлгілері қарастырылады. Оқыту барысында қазіргі музыканың ерекшеліктері туралы білім қалыптасады; қызметті орындауда пәннің терминологиялық және ұғымдық аппаратын қолдана білу; музыкалық әдебиеттермен жұмыс істеу дағдылары.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Шетел музыкасының тарихы

  «Шетел музыкасының тарихы» пәні Батыс Еуропа композиторларының өмірі мен шығармашылық қызметі, көркемдік-стилистикалық тенденциялары туралы музыкалық-тарихи ақпарат береді және музыкалық тілді ашуға байланысты теориялық мәселелерді, әр түрлі жанрдағы композициялардың әуендік, гармониялық және құрылымдық ерекшелігін синтездейді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Эпостану

  «Эпостану» – қазақ фольклортануындағы эпостану жүйесі, эпостанудың кезеңдері, қазақ әдебиетіндегі эпостану тәжірибесіне сүйеніп білім беру – білім алушылардың эпос жанрын толық түсініп, талдау жұмыстарымен айналысуына септігін тигізеді. Лиро-эпостық, тарихи дастандар мен хикаялардың шығу тегі, дамуы, қолданыс аясы, насихаты, зерттелуі, варианттылығы жайлы толық ақпарат беріліп, білім көкжиегін кеңейтуге арналған.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Үш ішекті домбыра

  Бұл пән білім алушының орындау қабілетін дамытуға арналған. Үш ішекті домбыра аспабында шығарма орындап, ән салып, күй орындау үрдісі ХІХ ғасырдың ортасынан бастап, ХХ ғасырдың ортасына дейін гео-саяси жағдайларға байланысты үзіліп қалған-ды. Осы орындаушылық өнерді қайта жаңғыртып, әнші-жыршы, ақындардың кәсіби тұрғыда шыңдалуына бірден-бір септігін тигізетін аспап түрі. Үш ішекті домбырамен шығармаларды сүйемелдеу – дыбыс гармонияларының дұрыс түзілуіне, есту қабілеттерінің дамуына, әуеннің көркемдігін арттыруға оң әсерін тигізеді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 2
  

• Өмір cүру қауіпсіздігінің негіздері

  Пән қауіпсіз ойлауды, қауіпсіз типтегі тұлғаны тәрбиелеуге және табиғи, техногендік және әлеуметтік ортаның қауіпті және төтенше жағдайлары туралы білім алуға; бейбіт және соғыс уақытында халықты және аумақтарды қорғауды ұйымдастыруға; бейбіт және соғыс уақытында халықты және аумақтарды қорғауды ұйымдастыруға;тіршілік қауіпсіздігі құқықтық нормативтік-техникалық және ұйымдастырушылық негіздерін білуге; жарақаттар, шұғыл жағдайлар және жіті аурулар кезінде алғашқы медициналық көмек көрсетудің қажетті әдістерін меңгеруге бағытталған.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Халық ауыз әдеби шығармашылығы

  Бұл курста білім алушылар ұлттық рухани мәдениеттің бір бөлігі ретінде фольклордың негізгі ерекшеліктерімен; ақындық рулардың ерекшеліктерімен, басты әдеби-теориялық категориялармен (жанр, стиль) танысады, көркем шығарманың негізгі деңгейлері туралы түсінікке ие болады (идеялық деңгей, сюжет, композиция, интонациялық сөйлеу деңгейі); сөздік ақындық шығармашылықтың әр түрлі түрлерінің ерекшеліктерін үйренеді; зерттеушілердің пікірлері, өз көзқарастарын тұжырымдау және дәлелдеу; фольклорлық мәтінді оның жанрлық ерекшеліктері мен болмысының ерекшелігі тұрғысынан талдауды үйренеді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Қазақтың дәстүрлі және эстрадалық әнін талдау

  Бұл курстың зерттеу тақырыбы - шығарманың мазмұнын бейнелеу үшін пайдаланылатын музыкалық құралдардың интегралды жүйеленген жүйесі, қазақтың дәстүрлі және эстрадалық әндерінің үлгілері. Классикалық халықтық әндердің эстрадалық мәнерде орындаудың негізгі принцптерін талдау арқылы оның түпнұсқалық қалпының сақталуына әрекет жасау. Сондай ақ, шығармаға жаңаша түр беріп басқа жанрда орындалуына мүмкіндік туғызу.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Қазіргі композиция теориясы

  Пәннің мақсаты-студенттердің заманауи композиция теориясы бойынша білімі мен дағдыларын қалыптастыру. Пәнді оқу барысында студенттер заманауи композиторлық техникалармен және осы техникалар іске асырылған заманауи авторлардың музыкалық шығармаларымен танысады. Заманауи композицияны зерттеу студенттердің заманауи композиторлық шығармашылықтың күрделі құбылыстарын музыкалық-теориялық талдау дағдыларын қалыптастырады.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Музыкалық фольклор үлгілерін нотаға түсіру және талдау

  Пәннің мақсаты – фольклор және этнография бойынша музыкалық материалдармен практикалық жұмыс істеудің ғылыми тәсілдері мен дағдыларын қалыптастыру. Курс этномузыкатану саласындағы маманның ғылыми-зерттеу қызметіне қажетті қазақ музыкалық фольклорының үлгілерін ноталау және талдау бойынша кәсіби дағдыларды меңгереді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Фольклор музыкалық шығармаларды талдау

  "Фольклор музыкалық шығармаларын талдау" пәні "Қазақтың дәстүрлі музыкасы мен фольклоры" курсының теориялық материалын практикалық бекітуге бағытталған. Фольклорлық-этнографиялық жинақтар, немесе фольклорлық экспедициялардың материалдарына сүйене отырып, студенттер салттық фольклордың жанрларын талдайды. Пәнді меңгеру барысында студенттер қазақ этносының музыкалық тілінің принциптерін игереді: музыкалық-поэтикалық өлшем (жыр және қара өлең) және оның ырғаққа әсері; релятивтік нотация; ладовой бояуы. Барлық алынған дағдылар мен білім студенттің әрі қарайғы ғылыми-зерттеу қызметінің негізі болып табылады.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Домбыра

  Дәстүрлі орындаушының жеке орындаушы, маман болып қалыптасуында, шығарма орындауында домбыра аспабы жетекші рөл атқарады. Қол қойылымынан бастап, шығарманың қайырымдарын дұрыс сүйемелдеуінде Арқа, Жетісу, Сыр өңірі, Батыс Қазақстан орындаушылық метептерініің мәнеріне сай қағыс жүйесі мен саусақ аппликатурасын дұрыс меңгеріп, кейін күйлерін де орындауды машықтандырады.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 2
  

• Халық ауыз әдебиетінің музыкалық шығармаларына талдау жасау

  Халық ауыз әдебиетінің музыкалық шығармаларына талдау жасау курсында зерттеу пәні қазақ халқының ән және аспаптық фольклорының үлгілері, шығарманың мазмұнын жүзеге асыру үшін қолданылатын музыкалық құралдардың тұтас ұйымдастырылған жүйесі болып табылады.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Тектес аспап

  Қазақтың ақындық, жыршылық өнеріндегі шығарманы сүйемелдеуде домбырамен ғана емес басқа сан-алуан аспаптарымен де орындаушылық әдістері де бар. Қазақтың ұлттық аспаптары болып саналатын сырнай, қобыз, жетіген аспаптарында да шығарманы сүйемелдеп, басқа қырынан жеткізуде зор үлесін қосып, жаңаша бояу береді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 2
  

• Музыкалық шығармаларды талдау

  Оқу курсы классикалық, романтикалық, ХХ ғасыр және қазіргі заман музыкасына тән формалардың түрлері мен оларға тән қасиеттер туралы білім береді. Нәтижесінде студент музыкалық шығарманың құрылымдық түрін және олардың синтезін таниды; Форманы мәнерлі әдіс және музыкалық тілді түсінудің құралы ретінде қарастырады; Музыкалық шығармалардың формаларын, олардың фактуралық, стильдік және жанрлық түрлерін біледі; Музыкалың құрылымдық заңдылықтарын анықтай алады; Музыканы талдау дағдылары дамиды.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Фольклортану

  «Фольклортану» пәні білім алушыларға қазақ фольклорының жиналу, жариялану тарихын, даму жолдарын танытуға бағытталған. Әр түрлі зерттеу жұмыстарын негізге ала отырып, фольклорды тану жұмыстары – студенттердің ғылыми танымына оң ықпалын тигізеді. Қазақ халқының болмысын, тұрмыс-тіршілігін айқындайтын фольклорлық жәдігерлердің қоғамдағы рөлін айшықтай отырып, теориялық білімнен практикалық қолданысқа енгізуге дағдыландырады.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Мамандық IV

  Студенттер оқу пәнін игеру барысында жеке орындаушылық репертуарын арттыра отырып, халық жырлары, ақын-жырауларының шығармашылық өмірбаяны, айтыс, дастандардың шығу тарихымен танысып, жаңа орындаушылық техникаларды меңгереді. Импровизациялық өнерін шыңдай отырып, қайым айтыс, қыз бен жігіт айтыстарын, толғау, қиссалардың орындалу техникаларын меңгереді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Экология және тұрақты даму

  Пән студенттерде табиғат пен қоғамның орнықты дамуының негізгі заңдылықтары туралы тұтас түсініктерді қалыптастыруға; әртүрлі елдер мен Қазақстан Республикасында орнықты дамудың тұжырымдамалары, стратегиялары мен практикалық міндеттері туралы қазіргі заманғы түсініктерді қалыптастыруға; студенттерде экологияның, қоршаған ортаны қорғаудың және орнықты дамудың неғұрлым өткір және күрделі мәселелерін талқылауға кең кешенді, объективті және шығармашылық көзқарасты қалыптастыруға бағытталған.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Орындаушылық өнер тарихы

  "Орындаушылық өнер тарихы" пәні Қазақ халқының халықтық әншілік, орындаушылық өнерінің бастауы мен қалыптасуы және уақыт өлшеміндегі өзгерістер мен жаңашылдықтар тұрғысынан мәліметтер береді. Негізінен халықтық әншілік өнерді қалыптастырған орындаушы тұлғалар жайында кеңінен нақты мағұлматтар береді.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет негіздері

  Оқу пәні саясаттану және құқықтану сияқты қоғамдық ғылымдар кешеніне негізделеді. Оқу пәнінің мазмұны сыбайлас жемқорлыққа қарсы құқықтық қатынастардың негізгі түсініктері мен заңдылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Сыбайлас жемқорлық құбылысының адам мен мемлекеттің экономикалық, саяси және әлеуметтік құрамдас бөлігіне әсері академиялық адалдыққа баса назар аударылады.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Құқықтық мәдениет негіздері

  Құқықтық мәдениеттің түсінігі мен мәні және оның құндылықтар жүйесі ретінде қалыптасу ерекшеліктері, құқықтық мәдениеттің мазмұны және оның қоғамдағы рөлі; жеке тұлғаның құқықтық мәдениетінің мәні, оның деңгейлері, олардың қарым-қатынасы.

  Оқу жылы - 2
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Дәстүрлі айтыс өнерінің негіздері

  “Дәстүрлі айтыс өнерінің негіздері” пәні айтыстың әуелгі қалыбынан бастап, бүгінгі формасын зерттей отырып, айтыс өнерінің негіздерін, маңызды элементтерін оқытады. Студент бұл пән арқылы айтыскер ақынға қажетті негізгі қасиеттермен танысады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Дәстүрлі жыраулық мектептер

  Пәннің негізгі міндеті - қазақ жыраулық, жыршылық өнеріндегі сақталған Сыр бойы, Жетісу өңірі, Маңғыстау түбегі және оңтүстік - Қаратау, Арқа ақындық-жыршылық мектептерінің тарихи, әдеби мәні мен маңызына терең бойлау, олардың өзара ерекшеліктерін айқындау, және сақталуы мен даму барысына жан-жақты тоқталу. Қазақстандағы жыраулық мектептердің озық үлгілерін сақтай отырып, басқа аймақтардағы жыршылық, жыраулық мектептерді қалыптастырудың ізгі жолдарын қарастырады. Жыр мектептерінің үздіксіз білім алу жүйесін қалыптасуын негіздеу. Олар: жыраулар үйі, музыка мектебі, колледж, бакалавр, магистратура, докторантураға дейінгі кәсіби білім берудің бірізділігне мән беру.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Мамандық V

  Оқу пәні студенттердің орындаушылық шеберлігін дамыту арқылы олардың шығарманы техникалық және көркемдік жағынан жоғары деңгейде орындауға, орындалатын шығарманың шығу тарихы мен аңызын көркем тілмен жеткізуге, орындаушылық мектептердің стильдік ерекшеліктерін сақтауға, классикалық айтыстарды, жырларды орындауға бейімдейді.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 5
  

• Шешендік өнер І

  Пән білім алушының тіл байлығын, сөздік қорын дамыта отырып, еркін және көркем сөйлеуге дағдыландырады. Тілдік қарым-қатынас барысында сыпайылыққа, әдептілікке, шешендікке тәрбиелейді. Би-шешендердің сөздерін үлгі ретінде қолдана отырып, мәнерлеп, мақамдап сөйлеуге, көркем мағыналы сөйлеу әдебін меңгертеді. Халықтың тұрмыс-тіршілігімен етене жақын, өмірлік қолданысына тән көнерген сөздердің мағынасын ашып, қолданысқа енгізуге дағдыландырады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Жыр мақамдарын игеру

  «Жыр мақамдарын игеру» пәні курсында атқарылатын қызмет – білім алушылардың қабілеті мен дәстүрлі мектептеріне сәйкес жыр мақамдарын игеру, игерілген мақам-саздарға музыкалық талдау жасауды қамтиды. Лекциялық, практикалық, зертханалық бағытта жүзеге асырылады. Білім алуышар осы пән арқылы кәсіби орындаушылық шеберлігін шыңдап, мақам-саз, әуеннің аймақтық дәстүрлі орындаушылықшеберлігін жетілдіреді. Мақам, саз, әуен иірімдерінің дәстүрлік үлгісін кәсіби орындаушылық тұрғыдан дамытады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Жыр қоры

  «Жыр қоры» - білім алушылардың репертуарымен жұмыс жасауға бағытталған пән. Жыр қоры төмендегіше топтсатырылады. 1) Бастау, терме, толғау, арнау, тұрмыс-салт жырлары; 2) айтыс, жазба айтыс, поэма, дастан, қисса, батырлар жырын игертуге негізделеді. Кәсіби орындаушылық және жыршылық, жыраулық өнердің маңызды оқу пәні есебінде.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Сандық технология бойынша арнайы пәндерді оқыту әдістемесі

  «Сандық технология бойынша арнайы пәнді оқыту әдістемесі» пәні- студентті педагогика және орындаушылық тұрғысынан яғни, арнайы пәнді оқытудың негізгі методикасын меңгеруді оқытады. Әнді дәстүрлі мәнерде жеке орындаудың әдіс тәсілдерін, аспапты кәсіби меңгерудің негізгі заңдылықтарын, білім алушымен сабақ берушінің арасындағы негізгі тұстанымдарды оқытады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Жыраулар поэзиясы

  Бұл пән жыраулар поэзиясының үлгілерімен таныстырады. Оларды оқып-үйрену барысында қазақ халқының атадан мирас болып қалған сөз маржандарымен, қазақ халқының басынан кешірген тарихи кезеңдермен танысу, тәлімдік, танымдық, тағылымдық терең ой дүниесімен танысады. Әдебиет тарихы - ел тарихы, халық тарихы екеніне көз жеткізу.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 5
  

• Жыр мәтіндерін игеру

  «Жыр мәтіндерін игеру» пәні лекциялық, практикалық, зертханалық формада өткізілетін пән болып есептеледі. Жыр мәтіндерін игеру төмендегі үш бағытпен жүзеге асады. 1) Терме, толғау, өсиет, нақыл сөз. 2) Айтыс, мысал, поэма; 3) Батырлар жыры, дастан, хисса. Осы шығармалар көлемінде білім алушының жад, ақыл, ес, зерде көздерінің шығармашылық тұрғыдан шығарманы игеруіне баса мән беріледі.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Домбырамен ән үйрену

  Пән қазақ фольклорында қалыптасқан және сақталып дамыған түрлі ән жанрдағы туыныдыларды жан-жақты зерттейді (Бесік жыры, беташар, сыңсу, аужар, жар-жар, тойбастар, жоқтау т.б). Домбыра аспабы мен қазақ жеріндегі дәстүрлі ән-жыр мектептерінің өзіндік орындалу ерекшеліктерін үйрену арқылы Қазақ халқының түрлі жанрдағы әндерін дәстүрлі тұрғыда үйретіп дамытады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Вокалдық ансамбль 1

  Жеке орындаушылар кез келген шығарманы екі дауысқа үш, төрт дауысқа бөліп аспап сүймелімен немесе аспап сүймелінсіз кәсіби орындауды меңгертеді. Және көп дауысқа бөлуге келетін таңдаулы халық әндерінің жаңаша түрін қалыптастырады. Сондай-ақ, жеке орындаушының біліктілігін арттырады, таным көкжиегін кеңейтеді.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Ақындар айтысын талдау

  “Ақындар айтысын талдау” пәні ақындар айтысының мәтіндік, музыкалық құрылымын, ақындар стилін, әдістерін толық талдап, тәжірибеде қолдануға дағдыландырады. Айтыс мәтінін мағыналық жағынан «кіріспе», «амандасу», «таныстыру», «шабуыл», «қарымта», «ұтымды жауап», «толғау», «қоштасу» секілді бөлімдерін жеке қарастырып, мәнін ашады. Музыкалық жағынан «аспаптық кіріспе», «вокалдық қайырым», «негізгі бөлім», «лексикалық қайырым» секілді бөлімдерге бөліп, импровизациялық иірімдерді анықтауға, оларды өз тәжірибесінде қолдануға жаттықтырды.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Педагогикалық репертуарды оқу

  «Педагогикалық репертуарды оқу» пәні білім алушыға педагогикалық қызмет барысында қолданатын әдіс-тәсілдерді үйретуге негізделген. Игерілген теориялық білімді педагогикалық тұрғыда жүзеге асыру үшін өзінің мамандығы бойынша репертуар қалыптастыруы қажет. Педагогикалық қызметте болашақ білім алушылардың шығарманы игеру қабілеттеріне қарай репертуар таңдауды, мейлінше қарапайым шығармалардан сатылап, күрделі шығармаларды меңгергенше үйрету, оқу-әдістемелік жолдарын қарастырады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 4
  

• Импровизация І

  «Импровизация I» пәні білім алушыларға белгілі бір ойды домбыра сүйемелі арқылы өлең шумақтарына айналдыруға дағдыландырады. Қара сөзбен берілген мәтіндерді қара өлең формасының барлық заңдылықтарын сақтай отырып, шығарма жасауды меңгертеді. Қоршаған орта, ситуация, тақырып, қарсыласпен қағысу арқылы жылдам өлең құрау қабілеттерін дамытады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Айтыс өнерінің тарихы

  Айтыс өнері халықтың тұрмыс-тіршілігі, заман ағымымен бірге жасап, жаңғырып отыратын өнер. “Айтыс өнерінің тарихы” пәні айтыстың қай кезеңнен бастау алғанын, шарықтау кезеңі мен ақындар өмірі жайлы зерттеулер мен тарихи кезеңдерді бекітеді. Сонымен қатар, айтыс өнерінің жанрлық жіктелуі, түркі тілдес халықтар арасындағы айтыс арқылы жасалған шығармашылық байланыстардан ақпарат береді. Білім алушы аталған пән арқылы айтыс өнерінің тарихы, тегі, түрлерінен мағлұмат алып, өз тәжірибесінде қолдануға бейімдейді.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Мұрағаттық репертуар

  «Мұрағаттық репертуар» курсында дәстүрлі орындаушының репертуарын мұрағаттағы жарыққа шықпаған шығармалармен толықтыру назарға алынады. Пән арқылы мұрағатта сақталған шығармаларды талдап, шығарушы, жеткізуші тұлғалардың орындау ерекшеліктерін, тарихын меңгереді. Сақталған жазбалардағы техникалық ақаулықтардың орындарын толықтырып, өңдеп, түпнұсқа негізінде жарыққа шығару – негізгі мақсат болып табылады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 4
  

• Шешендік өнер II

  Бұл пән білім алушының сөйлеу мәдениетін дамыта отырып, би-шешендердің нақылдарымен, көркем қарым-қатынас жасауға дағдыландырады. Ауызекі тілде би-шешендердің нақыл, мысал, өсиеттерін, ұтымды сөздерімен сөздік қорларын байытуға машықтандырады. Көркем, кестелі сөз өрнегін өмірлік тәжірибесінде үнемі қолдануға және кейінгі буынға үйрету жолдарын көрсетеді. Сөздік қорымен қатар шығарма репертуарын орындауда, туынды тарихын айтуда қолдануға бағыттайды.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Жеке концерттік репертуар

  «Жеке концерттік репертуар» курсы арқылы студент өзінің есеп беру концерттерін, мастер класстарын беру тәжірибесін алады, сол арқылы концерттік репертуары қалыптасады. Концерттік жеке орындау арқылы репертуарын, жан-жақты, дәстүрлі мектептерді үйрену арқылы қалыптасып дамиды. Бір мектептің аясында ғана емес басқа дәстүрлі барлық мектептерді орындалуын, тарихын, әуен мақамдарынан талдай отырып бойына сіңіру арқылы репертуарды дамытады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 4
  

• Жыраулар шығармашылығындағы дінтану

  «Жыраулар шығармашылығындағы дінтану» пәні білім алушыны ақын-жыраулар шығармашылығындағы дін тақырыбындағы терме-толғау, ғазал, мінәжат, мысал, хикая, қисса, дастандармен таныстыра таныстырады. ХІХ-ХХ ғасырдағы ақын-жыраулар шығармашылығындағы қисса, дастан күйінде жазылған діни тақырыптағы туындыларды жаттап, игеруге және талдауға негізделген.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Мамандық VI

  Студенттер пән бағдарламасын игеру барысында жан-жақты ақындық, жыршылық мектептердің орындаушылық стильдерін меңгеріп, күрделі саналатын дәстүрлі мектептерінің орындаушылық ерекшеліктерімен танысады. Концерттік орындаушылық қызметке дайындау мақсатында, оқу пәні негізінде түрлі конкурстарға, концерттерге, теле-радио бағдарламаларға, республикалық сайыстарға қатыстырылады.

  Оқу жылы - 3
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Импровизация ІI

  «Импровизация ІІ» пәні – білім алушыны импровизация барысында құраған өлеңдердің көркемдігіне назар аударып, сапасын арттыруға бағыттайды. Суырып-салмалық өнерін дамыта отырып, шапшаңдыққа, жылдамдыққа шыңдайды. Ойды нақты, анық жеткізуге, домбыра аспабымен синхронды, үйлесімді орындауға машықтандырады. Барлық алған білім білім алушының болашақ тәжірибесінде мол септігін тигізеді.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 5
  

• Кәсіпкерлік және қаржылық сауаттылық негіздері

  Пән нарықтық экономика мен кәсіпкерліктің негізгі түсініктері мен заңдылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Студенттер экономикалық сауатты адам болуды, бизнес, маркетинг, менеджмент, бухгалтерлік есеп негіздері туралы түсінікке ие болуды; қаржы саласындағы барлық құралдарды іс жүзінде пайдалануды, жинақтарды сақтау және көбейтуді, бюджетті дұрыс жоспарлауды, салықтарды есептеуді, төлеуді және салық есептілігін дұрыс толтыру бойынша практикалық дағдыларды алуды, қаржылық ақпаратты талдауды және барабар инвестициялық стратегияны таңдау үшін қаржылық өнімдерді шарлауды үйренеді.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Вокалдық ансамбль 2

  Пән, алдыңғы семестрда оқытылған «Вокалдық ансамбль I» пәнінің жалғасы. Жеке орындаушылар кез келген шығарманы екі дауысқа үш, төрт дауысқа бөліп аспап сүймелімен немесе аспап сүймелінсіз кәсіби орындауды меңгертеді. Және көп дауысқа бөлуге келетін таңдаулы халық әндерінің жаңаша түрін қалыптастырады. Сондай-ақ, жеке орындаушының біліктілігін арттырады, таным көкжиегін кеңейтеді.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 5
  

• Ғылыми зерттеулер негіздері

  Курс музыкалық өнер саласындағы ғылыми зерттеулердің құрылымын, оның міндетті бөлімдері мен бөлімдерін қалыптастырады. Студенттер музыкатану әдебиетімен жұмыс істеу, библиографиялық жазба жүргізу ережелерін оқиды. Курс терминологиялық және тұжырымдамалық аппаратты қолдану дағдыларын қалыптастыруға, қажетті ғылыми ақпаратты іріктеу мен талдауға; тақырыпты тұжырымдау және ғылыми жұмысты рәсімдеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Ансамбльмен ән салу

  Пән студенттің жеке шығармашылық қорын байыту үшін, есту, дыбыстарды дәл анықтау дағдысын қалыптастырады. Өзінің уәсіби орындаушылық шеберлігіне қарай білім алушы жеке және ұжымдық орындау қабілетін шыңдайды. Бұл пән арқылы білім алушы ансамбль арқылы ырғақ, әуен, саз иірімдерін ұжымдық тұрғыдан игеруге және шығарманы кәсіби орындаушылық тұрғыдан баулиды.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Авторлық шығармашылық

  Авторлық шығармашылық» пәні білім алушының қарым-қабілетіне қарай шағын және көлемді төл шығармаларын жасауға икемдейді. Фольклорлық туынды үлгілерін негізге ала отырып, тұрмыс-салт өлеңдерінен бастап, жеке авторлық жыр-дастандар шығаруға бағыттайды. Білім алушының шығармашылық шеңберін кеңейтіп, ақындық қуатын шыңдайды.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Мамандық VII

  Оқу пәні домбырашы-студенттердің кәсіби қызмет барысында маңызды музыкалық-орындаушылық құзыреттіліктерін қалыптастыруды мақсат етеді. Орындаушылықпен қатар авторлық шығармашылығын дамытуды көздейді. Нәтижесінде студенттің жеке орындаушылық репертуары қалыптасады, орындаушылық өнер тарихын біледі, сахна мәдениеті, концерттік орындаушылықтың негіздерімен таныс болып музыкалық-орындаушылық қызметті атқаруға дайын маман ретінде қалыптасады.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 5
  

• Сандық технология бойынша арнайы педагогикалық дайындық

  Әнді дәстүрлі мәнерде жеке орындаудың әдіс тәсілдерін, аспапты кәсіби меңгерудің негізгі заңдылықтарын үйретеді. Пәннің мақсаты білім алушы мен оқытушының арасындағы негізгі ұстанымдарды меңгеру болып табылады.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 1
  Несиелер - 3
  

• Шығармашылық жоба

  «Шығарvашылық жоба» пәні, қандайда бір шығармашылық көркем идеяны сахналық нұсқада көрсетуге мол мүмкіндік береді. Ол ұжымдық түрде дайындалған сахналық қойылым немесе шығармашылықты кәсіби тұрғыдан көрсететін концерт болуы мүкін, оны жоба жетекшісі оқу жылының басында бекітеді.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Авторлық жоба

  «Авторлық жоба» пәнінде әр студент өз мамандығы бойынша авторлық жоба жасайды. Жасалынған авторлық жоба теориялық жағынан тексеріліп, талдау жұмыстары жүргізілгеннен кейін, автордың және жетекшінің рұқсатымен практикада қолданылады.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• XIX-XX ғасыр ақын-жыраулары

  “ХIX-XX ғасыр ақын-жыраулары” пәні жыраулық өнерді, ақындардың әлеуметтік рөлін кезеңге бөліп қарастырады. ХIX-XX ғасыр ақын-жырауларының шығармашылығы мен қоғамдағы рөлін анықтайды, өз репертуарына қосады. Жыраулық өнердің негіздерін түсіне отырып, авторлық шығармалар жазады. Білім алушының кәсіби шығармашылығын шыңдау жолындағы ізденісін қалыптастырып, фольклорлық- музыкалық мұраларды зерттеп, игеруіне ықпал етеді.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Халық әндерінің нотографиясы

  «Халық әндерінің нотографиясы» пәні білім алушыны музыкалық, теориялық бағытта шыңдап, өзіндік ізденісін қалыптастырады. Нотаға түсірудің озық технологиялық, компьютерлік бағдарламасын меңгере отырып, талдау жасауға бағыттайды. Дәстүрлі музыкалық шығармаларды дұрыс, түпнұсқасын сақтай отырып, ноталық таңбалауға дағдыландырады. Студенттің теориялық біліктілігін, ноталық сауаттылығын жетілдіруге негіз болады.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Сахна шеберлігі

  «Сахна шеберлігі» пәні болашақ кәсіби орындаушы студенттің өзі тадаған өнерін өнер және өзінің болмысындағы қасиеттермен толықтырып, алқаны игеру, сахналық көркемдік, концерттік, орындаушылық шеберлік және этикалық, эстетикалық тұрғыдан меңгеруге негізделген пән. Сахналық көркемсөз шеберлігі және орындаушылық шеберлік үндесе отырып, өнер көрсетуге негізделген.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Лекторлық шығармашылыққа дайындау

  «Лекторлық шығармашылыққа дайындау» пәні білім алушының лекторлық, тәжірибелік машығын дамытуға негізделген. Студент белгілі тақырыптар бойынша әнші, композитор, ақын, жыраулар шығармашылығынан лекциялық материалдар дайындап, білім деңгейін анықтайды. Лекторлық шығармашылық студенттің болашақ ғылыми, педагогикалық жұмыстарына негіз боларлық тақырыпты қамтиды.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Орындаушылық шеберлік

  Ұлттық дәстүрлі орындаушылық мектептердің, олардың тұлғаларының шеберлік негіздерін практикалық игеру. Шығармалардың мәнін ашу, әртүрлі стильдердің, жанрлардың алуан түрлі әдістерін, дыбыстық мәнін, концерттік репертуарды жоғары көркемдік деңгейде білу.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

• Мамандық VIII

  Оқу пәнінде «Мамандық» бойынша мемлекеттік емтихан бағдарламасына дайындық жүргізіледі. Студенттердің орындаушылық шеберлігін дамыту, музыкалық-теориялық біліктілігін арттыру, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, зерттеушілік қасиеттерін ояту көзделеді. Мамандық пәні курсын игерген студенттің орындаушылық-технологиялық мүмкіндіктері мен музыкалық-теориялық біліктілігі жоғары болып, музыкалық-орындаушылық міндеттерді шеше алатын, жеке орындаушылық репертуары қалыптасқан концерттік орындаушы ретінде қалыптасады деген нәтиже күтіледі.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Медиаменеджмент

  «Медиаменеджмент» пәні білім алушыға дәстүрлі орындаушылық өнерді насихаттаудың заманауи әдістерін меңгертуге бағытталған. Бұқаралық ақпарат құралдары, ғаламтор желілерін насихаттау мақсатында жетік игеруге негізделген. Оқу – тәжірибелік курсында ақпарат, медиа орталықтармен шығармашылық байланыс орната отырып, тәжірибе алмасуын қамтиды. Дәстүрлі музыкалық өнерді заман талабына сай насихаттауға бағытталған.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 5
  

• Сөйлеу мәдениеті

  «Сөйлеу мәдениеті» пәні білім алушының шығармашылық ортада мәдени-көпшілік істердлі ұйымдастыруда және педагогикалық дәріс беруде қолданатын кәсіби бағдары. Сөйлеу мәдениеті негізінен өнер және мәдениет кеңістігінде кәсіби білікті маман есебінде ұйымдастырушылық жұмысына бағытталған әдістемелік оқу пәні. Курс көлемінде білім алушы педагогикалық, тәжірибелік жұмыстар ұйымдастырып, тематикалық лекция-концерт өткізуге міндеттеледі.

  Оқу жылы - 4
  Семестр - 2
  Несиелер - 3
  

Профессии

Оқыту нәтижелері

• Фортепианода ойнаудың, сүйемелдеудің және ансамбльдік орындаудың практикалық дағдыларын меңгеру. Алған білімдерін шығармашылық (педагогикалық, орындаушылық) қызметте қолдана білу.
• Әншілік дауысты меңгеру шеберлігін көрсету және әртүрлі кәсіби әдістерді дұрыс пайдалану.
• Ансамбль, оркестр құрамында орындау дағдыларын иелену. Көптеген дауыстарда: Дуэт, трио, квартет. Ән айту дағдыларын меңгеру. Ансамбльдің, оркестрдің ауқымды репертуарын білу.
• Әр түрлі аспаптарда ән айта білу, орындау қабілетін кеңейту. Аспапта ойнаудың аймақтық ерекшеліктерін меңгеру және талдау процесінде ажырата білу.
• Әр түрлі музыкалық жанрлар мен стильдер шығармаларының орындаушылық ерекшеліктерін ажырату. Музыканың құрылымдық заңдылықтарын анықтай білу. Музыканы талдай білу.
• Музыкалық мәдениеттің дамуының негізгі кезеңдерін және оның жарқын үлгілерін білу. Орындаушылық және ғылыми қызметте терминологиялық және ұғымдық аппаратты қолдана білу. Музыкатану әдебиетімен жұмыс істей білу.
• Әр түрлі жанрдағы, стильдегі және формадағы шығармаларды орындау. Тыныс алуды, анық дикцияны және артикуляцияны және негізгі ән салу техникаларын меңгеру.
• Педагогикалық қызметте және оқу-тәрбие жұмыстарында практикалық білімдерін қолдану. Білім алушылардың жеке музыкалық қабілеттерін тани білу, оқытудың әртүрлі әдістері мен формаларын қолдана білу.
• Жырау өнерін меңгеру дағдыларын көрсету. Тәуелсіз кәсіби және шығармашылық қызметке қабілетті болу.
• Айтыс жыр және сөз өнерінің дамуының негізгі кезеңдерін және оның жарқын үлгілерін білу. Орындаушылық және ғылыми қызметте терминологиялық және ұғымдық аппаратты қолдана білу. Фольклортану және музыкатану әдебиетімен жұмыс істеу.
• Авторлық (редакторлық) ноталық мәтінді терең оқу және жеткізу үшін музыкалық текстологияның негіздерін меңгеру. Әр түрлі орындаушылардың стильдің ерекшеліктерін, ұлттық мектепке жататындығын ескере отырып, интерпретацияларын талдау.
• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы мінез-құлықтың этикалық және құқықтық нормаларын қолдану және қолдау, адамгершілік және құқықтық мәдениет деңгейін арттыру бойынша жұмыс істеу. Мәдениет саласын басқару және бизнес жүргізу. Кәсіпкерлікті қаржыландыру және мемлекеттік реттеу негіздерін білу. Қауіпсіздік негіздерін білу, қоршаған ортаға қатысты білімге ие болу.

Ұқсас БББ