6B02104 Дәстүрлі жыр (Айтыс) в Қазақ ұлттық өнер университеті

Бұл пән, орындаушының меңгерген аспап түріне қарай әнді сүйемелдеудегі дәстүрлі қалыптасқан негізгі аймақтық орындау ерекшеліктері тұрғысынан білім алушының шеберлігін шыңдайды. Пәннің мақсаты да осы болмақ.

"Мамандық І" пәні І семестрде оқытылады. Білім алушыға бағдарлама ретінде қабілетіне қарай бастаушы әндерге басымдық беріледі. Мысалы, халық әндерінің ішіндегі «Ақдариға», «Екі жирен», «Ақдари қалқаш», «Ау ғайша» т.б. сынды қарапайым, аспап сүйемелі күрделі емес біркелкі ырғақтағы әндер оқытылады.

"Дауыс қою І" курсында білім алушылар дәстүрлі ән айту саласында білім мен дағдыға ие болады. Вокалдық орындаушылықты және дауыстың табиғи дыбысталуын дамытуға мүмкіндік береді.

Бұл пән фортепиано құралдарын меңгерудің дағдылары мен біліктерін қалыптастыруға, вокалистің пианисттік шеберлігінің деңгейін арттыруға, музыкалық ойлау деңгейін дамытуға бағытталған. Әр түрлі жанрдағы фортепианолық шығармаларды оқып үйрену, фортепиано-орындаушылық техниканы, іскерлік пен пианистік дағдыларды дамыту.

Музыкалық естуді, ладтың сезімін дамыту және жетілдіру, оны жаңа, заманауи интонациялармен байыту. Музыкалық есте сақтау қабілетін жетілдіру, стильдік шығармалардан және заманауи композиторлық жазу техникасынан музыкалық үзінділерде музыкалық сөйлеудің және әртүрлі синтаксистік құрылымдардың жеке элементтері ретінде аналитикалық ойлау, есту және ішкі бейнелеу дағдыларын дамыту.

«Негізгі аспап ІІ» пәні, орындаушының меңгерген аспап түріне қарай әнді сүйемелдеудегі дәстүрлі қалыптасқан негізгі аймақтық орындау ерекшеліктері тұрғысынан білім алушының шеберлігін шыңдайды. Оның ерекшеліктері мен орындалу түрлерін дәстүрлі негізде меңгертеді.

"Дауыс қою II" пәні орындау бағытына байланысты дәстүрлі дауыс беруге арналған. Әншінің кәсіби орындаушы болуында дауысты қою маңызды рөл атқарады. Пәннің мақсаты - теориялық және практикалық зерттеу, әншінің дауыстарын зерттеу, кәсіби жетілдіру болып табылады.

"Мамандық II" пәні, II семестрде оқытылады. Білім алушының музыкалық және орындаушылық қабілетіне қарай, дәстүрлі домбыра сүйемеліне басымдық беріліп домбыра қағыстарын қалыптастыратын әндер беріледі. Мысалы, халық және халық композиторларының «Қарғам-ау», «Бес қарагер», «Майда қоңыр», «Гүлдариға» т.б. әндері оқытылады.

Пән фортепианода ойнау, сүйемелдеу және ансамбльдік музыка ойнау дағдыларын игеруге, сондай-ақ болашақ мамандардың сәтті орындау және педагогикалық қызметі үшін қажет әртүрлі жанрлар мен стильдердің туындыларын практикалық зерттеуге бағытталған.

Пән музыка тарту мен оны үйретудің ең озық үлгілерін, теориялық және практикалық тәжірибелерді кешенді түрде қолдану, бұл орайда, домбыра және ән музыкасын, оның жанрлық-стильдік ерекшелігінің есту-көру әсерін меңгеруді еңгізу негіздеріне сүйене отырып, оқушылардың есту қабілетін тәрбиелеу және дамыту.

Әнші дауысының физиологиясына арнайы эксперименталды түрде сәйкес келетін, әнші дауысының ауқымын, ән айту процесінде дұрыс тыныс алуды қалыптастыратын пән. Әншінің кәсіби орындаушы болуында дауысты үнемі арттыру, түрлі жаттығуларды орындау маңызды рөл атқарады.

"Мамандық ІІІ" пәні, ІІІ семестрда оқытылады. Студенттің дауыс мүмкіндігіне қарай дауысын ашатын, дауыс диапазонын анықтайтын шығармалар беріліп, білім алушының дауысының дұрыс қойылуына басымдық беріледі. Мысалы, «Ақбақай», «Алқоңыр», «Баянауыл», «Сырымбет» т.б. сынды әндер оқытылады.

«Әлем музыка тарихы» пәні Барокко дәуірінен бастап ХХ ғасыр, сонымен бірге қазіргі заман музыкасының үздік үлгілерімен таныстырады. Музыка өнерінің адамның өмірлік іс-әрекеті салаларымен ұштастығын және оған ықпалы туралы білім береді.

«Сүйемелдеумен ән айту» пәні «Дәстүрлі аспап сүйемелі» пәндерін толықтыратын пән. Орындаушының меңгерген аспап түріне қарай әнді сүйемелдеудегі дәстүрлі қалыптасқан негізгі аймақтық орындау ерекшеліктері тұрғысынан білім алушының шеберлігін шыңдайды. Оның ерекшеліктері мен орындалу түрлерін дәстүрлі негізде меңгертеді.

Музыкалық тілдің негізгі құралдарын түсіну. Тақырып бойынша негізгі терминологияны меңгеру: лад, тональность, модальность, атональность; диатоника, хроматика, микрохроматика; дыбыс, интервал, аккорд, гармониялық айналымдар, тізбектер және әсерлер; тоналды жоспар. Музыкалық тілдің элементтерін меңгеру дағдысы: фортепианода ойнағанда, жазбаша және ауызша түрде оқу-жаттығу сабақтарын шешуде.

«Қазақ музыка тарихы» пәні білім алушыларға қазақтың төл музыкасынан бастап қазіргі заман тәуелсіз Қазақстан музыкасына дейінгі музыка туралы мәлімет береді. Әрбір кезең музыкасы мен олардың жарқын тұлғалары, стилистикалық ерекшеліктер туралы мағлұмат беріледі.

Құқықтық мәдениеттің түсінігі мен мәні және оның құндылықтар жүйесі ретінде қалыптасу ерекшеліктері, құқықтық мәдениеттің мазмұны және оның қоғамдағы рөлі; жеке тұлғаның құқықтық мәдениетінің мәні, оның деңгейлері, олардың қарым-қатынасы.

Оқу пәні саясаттану және құқықтану сияқты қоғамдық ғылымдар кешеніне негізделеді. Оқу пәнінің мазмұны сыбайлас жемқорлыққа қарсы құқықтық қатынастардың негізгі түсініктері мен заңдылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Сыбайлас жемқорлық құбылысының адам мен мемлекеттің экономикалық, саяси және әлеуметтік құрамдас бөлігіне әсері академиялық адалдыққа баса назар аударылады.

Өмір қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі қазіргі мемлекеттің рөлі. Өмір қауіпсіздігінің ұйымдастырушылық және теориялық негіздері. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар. Адамның тіршілік ету ортасының қауіптілігі. ТЖ кезінде халықты қорғау. Өнеркәсіптік нысандардың тұрақтылығы. Зақымдану ошақтарындағы құтқару және басқа да кезек күттірмейтін жұмыстар.

Қосымша аспап пәні, әншінің негізгі аспабына қосымша тағы бір аспап меңгеруін қамтамасыз ететін пән. Студент қосымша оқытылатын аспапты өз қалауы бойынша таңдайды.

Талдау музыкалық-композициялық санат ретінде. Музыкалық мәтін. Қоймасы. Фактура. Музыкалық мәнерлілік құралдары, олардың формалық мүмкіндіктері. Музыкалық форма туралы оқу. Форманың категориялары. Музыкалық форманың мазмұны феномен ретінде. Қарапайым және күрделі формалар, Вариациялық және сонаттық форма, рондо, фуга формасы; циклдық және аралас формалар туралы түсінік.

«Фольклор музыкалық шығармаларын талдау» пәні қазақ музыкалық фольклор үлгілерінің құрылымдық ерекшеліктерін танып білуге бағытталған курс. Халық шығармашылығының музыкалық түрі қазақ халқының музыкалық ойлау жүйесін, одан кеңірек, әлемді қабылдау түрін түсінуге көмектеседі.

Орындаушылық өнердің тарихы пәні Қазақ халқының халықтық әншілік, орындаушылық өнерінің бастауы мен қалыптасуы және уақыт өлшеміндегі өзгерістер мен жаңашылдықтар тұрғысынан мәліметтер береді. Негізінен халықтық әншілік өнерді қалыптастырған орындаушы тұлғалар жайында кеңінен нақты мағұлматтар береді.

Бұл курста білім алушылар ұлттық рухани мәдениеттің бір бөлігі ретінде фольклордың негізгі ерекшеліктерімен; ақындық рулардың ерекшеліктерімен, басты әдеби-теориялық категориялармен (жанр, стиль) танысады, көркем шығарманың негізгі деңгейлері туралы түсінікке ие болады (идеялық деңгей, сюжет, композиция, интонациялық сөйлеу деңгейі); сөздік ақындық шығармашылықтың әр түрлі түрлерінің ерекшеліктерін үйренеді; зерттеушілердің пікірлері, өз көзқарастарын тұжырымдау және дәлелдеу; фольклорлық мәтінді оның жанрлық ерекшеліктері мен болмысының ерекшелігі тұрғысынан талдауды үйренеді.

"Мамандық IV" пәні, IV семестрде оқытылады. Білім алушының орындаушылық шеберлігін шыңдайтын, техникалық жағынан орындалуы күрделірек әндер беріліп, әншінің орындаушылық техниканы меңгеруіне басымдық беріледі. Мысалы, «Сұржекей», «Аққайың», «Жонып алды», «Аққұм», «Гаухар қыз», «Гаухартас» т.б. сынды әндер оқытылады.

Экология ұғымы, экологияның ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуы. Экологияны Зерттеудің мақсаты, міндеттері, әдістері. Қазіргі экономикалық және саяси мәселелерді шешудегі экологияның орны мен рөлі. Аутэкология: экологиялық факторлар, оңтайлы және минималды аймақтар. Демэкология: популяция сипаттамалары, тербелістер және популяция санының реттелуі. Синэкология: қауымдастықтардағы өзара әрекеттесу түрлері, қоғамдастықтың трофикалық құрылымы және экологиялық пирамидалар. Экожүйелердің функциялары: энергия алмасу және заттардың айналымы, экожүйелердің тұтастығы мен тұрақтылығы, экологиялық сабақтастық.

Бұл пәннің мақсаты - импровизация өнерінің негіздерін үйрету, адамдардың өмірі мен өмірін бақылау. Қазақ халқының тарихы мен мәдениеті туралы білім беру. Көркемдік, ой еркіндігі, ойын-сауық дағдыларын дамыту. Музыкалық жанр туралы түсінік қалыптастыру – айтыс, тартыс. Айтысты қазақстандық орындаушылардың шығармашылығымен таныстыру.

Бұл пән жыраулар поэзиясының үлгілерімен таныстырады. Оларды зерделеу барысында қазақ халқының басынан өткен тарихи кезеңдермен, қазақ халқының ата-бабаларынан сақталған сөз маржандарымен танысу, ақыл-ой, танымдық және тәрбиелік әлеммен танысу жүреді.

"Жыр қоры" пәні әншіге, мазмұны мен формасы, аймақтық ерекшеліктері бойынша әндерді топтастыруға, жеке ән айту репертуарын құруға, жеке ән айту стилін білуге мүмкіндік береді.

Сөйлеу техникасын дамыту. Актердің дауысын және сөйлеуін нақты сахналық жағдайларда тәрбиелеу үшін тренингтер. Монологтармен жұмыс.

«Сандық технология бойынша арнайы пәнді оқыту әдістемесі» пәні- студентті педагогика және орындаушылық тұрғысынан яғни, арнайы пәнді оқытудың негізгі методикасын меңгеруді оқытады. Әнді дәстүрлі мәнерде жеке орындаудың әдіс тәсілдерін, аспапты кәсіби меңгерудің негізгі заңдылықтарын, білім алушымен сабақ берушінің арасындағы негізгі тұстанымдарды оқытады.

"Мамандық V" пәні, V семестрде оқытылады. Студентке өзінің орындаушылық қабілетін толық көрсете алатын, формасы жағынан күрделі әндер беріліп, білім алушының кәсіби орындаушылық мүмкіндігін толық көрсетуге басымдық беріледі. Мысалы, «Көгаршын», «Ардақ», «Топайкөк», «Сапар», «Ләйлім» т.б. сынды шығармалар оқытылады.

Музыкалық педагогиканың ерекшеліктерін меңгеру: музыкалық-көркемдік және техникалық дамудың біртұтастығы принципін, оны педагогтің практикалық жұмысында жүзеге асырудың тәсілдері мен әдістерін, осы әдістерді қолданудағы жеке тәсілді меңгеру; көрнекті оқытушылар мен орындаушылардың тарихи мұрасын зерделеу.

Cтильдік интерпретация қабілеттерін тәрбиелеу техникалық қиындықтарды жеңу әдістері, барлық орындаушылық әдістерінің көркемдік мәнін ашу әртістік қабілетті дамытуға және бойдағы жеке дарын қорын ашуға, концерттік жоғары деңгейді жан-жақты білімдарлықпен ізеттеу. Концерттік орындаушылық.

Заңдар интонациясы да сөйлеудегі қарым-қатынас. Әдеби-көркем мәтінмен жұмыс істеу әдісі. Рольдік жұмыста сахналық сөйлеудің дұрыс дағдыларын тәрбиелеу. Сөйлеудің сипатын ашып, бейнені жасай білу.

Бұл пән бойынша білім алушылар айтыстың даму дәуірін және айтыстың үздік үлгілерін көрсетіп, дискуссияларды көрсетуге мүмкіндік алған орындаушыларды оқиды. Айтыс жанры - қазақ өнерінің бай мұраларының бірі. Сондықтан айтыстар мен айтыскерлер туралы мәліметтер мен мәліметтер пән бойынша назардан тыс қалмайды.

"Айтыс өнерінің тарихы" курсы Қазақ тайпалық одақтарының құрылған дәуірінде айтыстың пайда болуы және олардың үйлесімді дамуы туралы ақпаратты қамтиды. Оқушылар айтыстың тарихын халықтың өмірі мен тұрмысымен, оның әлеуметтік-әлеуметтік құрылымымен, эстетикалық және адамгершілік-эстетикалық көзқарастардың белгіленген нормаларымен байланыс ретінде зерттейді.

«Импровизация І» пәні- кез келген қарапайым және күрделі формадағы поэтикалық шығармаларды жылдам әрі сапалы құрауға дағдыландырады. Сондай-ақ, орындаушының репертуарын авторлық туындылармен байытады, және кәсіби тұрғыдан дәрежесін арттырады, үлкен шығармашылық жобаларда жоғары өнер көрсетуіне мол мүмкіндік береді.

Пәннің мазмұны зерттеудің дизайны, редакциясы, құрылымы, оның міндетті бөлімдері мен бөлімдері, ғылыми жұмыс үшін тақырыпты таңдау және тұжырымдау туралы ақпаратты қамтиды. Ғылыми зерттеулер жүргізу білімін қалыптастырады; қажетті ғылыми ақпаратты іріктеп, талдай білу; библиографиялық жазба жүргізу, ғылыми жұмыстарды ресімдеу дағдылары.

"Мамандық VII" пәні, VII семестрде оқытылады. Студенттің кәсіби сахналарда кәсіби деңгейде жеке орындаушылығын көрсететін әртүрлі формадағы шығармалар оқытылады. Мысалы, «Қызыласық», «Толқын», «Қанатталды», «Айнамкөз», «Ағашаяқ», «Молдабайдың әні» т.б. сынды шығармалар беріледі.

Бұл пән, XX ғасырдағы Қазақстан композиторларының өмірі мен шығармашылығын, тұлғалық қасиеттерін, олардың көркем шығармаларының шығу тарихына теориялық тұрғыдан білім беретін пән.

Курс бағдарламасы оқытудың кешенді әдісіне, құбылыстардың "көп өлшемділігін", оларды әртүрлі перспективалар мен комбинацияларда қарастыруға деген ұмтылыспен сипатталатын түбегейлі жаңа ойлау стиліне негізделген.

Білім алушылар пәнді оқу барысында поэтикалық шығармалардың негізі болып саналатын ақындық, суырыпсалмалық өнердің қыр-сырын меңгеріп, теориялық және практикалық тұрғыда өлең формасындағы жаңа туындыларды жарыққа шығаруға дағдыланады.

Авторлық шығармашылық - бұл автордың көркемөнерпаздар негізінде музыкалық шығармаларды жасау және орындау курсы. Дәстүр бойынша, авторлық шығармашылық көбінесе композиция деп түсініледі, ең алдымен әндер (яғни музыкаға негізделген поэтикалық мәтін). Курста студенттер әр түрлі аспаптарда орындалатын, мәтіні жоқ әуесқой авторлардың бар музыкалық шығармаларымен танысады.

Пәннің мақсаты білім алушыларды қазіргі экономикалық өмірде бағдарлауға үйрету. Экономикалық сауатты адам болу, бизнес, маркетинг, менеджмент, бухгалтерлік есеп негіздері туралы түсінік алу. Пән өмірдің әртүрлі аспектілері, адам мен қоғамның дамуы, әлеуметтік факторлардың әр адамның өміріне әсері туралы ғылыми білім болып табылатын экономика, құқықтану сияқты әлеуметтік ғылымдар кешеніне негізделген. Оқу пәнінің мазмұны нарықтық экономика мен кәсіпкерліктің негізгі түсініктері мен заңдылықтарын қалыптастыруға бағытталған.

Ұлттық дәстүрлі орындаушылық мектептердің, олардың тұлғаларының шеберлік негіздерін практикалық игеру. Шығармалардың мәнін ашу, әртүрлі стильдердің, жанрлардың алуан түрлі әдістерін, дыбыстық мәнін, концерттік репертуарды жоғары көркемдік деңгейде білу.

«Шығарvашылық жоба» пәні, қандайда бір шығармашылық көркем идеяны сахналық нұсқада көрсетуге мол мүмкіндік береді. Ол ұжымдық түрде дайындалған сахналық қойылым немесе шығармашылықты кәсіби тұрғыдан көрсететін концерт болуы мүкін, оны жоба жетекшісі оқу жылының басында бекітеді.

Отандық ғалымдардың зерттеуінше Қазақ халқының мол поэтикалық-музыкалық мұрасын ХХ ғасыр ақын-жырауларының шығармалары толықтырады. Бұл пән, осы кезеңдегі әндерді, оның ішінде дәстүрге жақын жазылған шығармаларды үйретеді.

"Мамандық VIII" пәні, 8 семестрде оқытылады. Орындаушының өз мәнеріне келетін конкурстар мен концерттерде орындалатын күрделі және жәй формадағы әндер сонымен қатар, лекция концерттерге ыңғайлы тақырыптық әндерге басымдық беріледі. Мысалы, «Жанбота», «Иманжүсіптің әні», «Теміртас», «Карон палуан», «Ақбөбек» т.б. сынды шығармалар оқытылады.

Фортепианода ойнаудың, сүйемелдеудің және ансамбльдік орындаудың практикалық дағдыларын меңгеру. Алған білімдерін шығармашылық (педагогикалық, орындаушылық) қызметте қолдана білу.

Жеке орындаушылықты кәсіби меңгеру, оқытушылықтың ғылыми-педагогикалық бағытын меңгеру.

Әр түрлі құрамдағы ансамбльдің, оркестрдің сүйемелдеуімен жеке әнді орындаңыз. Көптеген дауыстарда: Дуэт, трио, квартет. Ән айту дағдыларын меңгеру. Ансамбльдің, оркестрдің ауқымды репертуарын білу.

Әр түрлі аспаптарда ән айта білу, орындау қабілетін кеңейту. Аспапта ойнаудың аймақтық ерекшеліктерін меңгеру және талдау процесінде ажырата білу.

Музыкалық шығармалардың формаларын, олардың фактуралық, стильдік және жанрлық түрлерін білу. Музыканың құрылымдық заңдылықтарын анықтай білу. Музыканы талдай білу.

Музыкалық мәдениеттің дамуының негізгі кезеңдерін және оның жарқын үлгілерін білу. Орындаушылық және ғылыми қызметте терминологиялық және ұғымдық аппаратты қолдана білу. Музыкатану әдебиетімен жұмыс істей білу.

Шағын және күрделі шығармаларды кәсіби түрде орындай білу.

Педагогикалық және оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізу. Оқушылардың жеке музыкалық қабілеттерін тани білу, оқытудың әртүрлі әдістері мен формаларын қолдана білу.

Жоғары білікті орындаушылық шеберлікке ие болу. Тәуелсіз кәсіби және шығармашылық қызметке қабілетті болу.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласында этикалық және құқықтық мінез-құлық нормаларын қолдануға және сақтауға дайын болу. Бизнес-жоспар құра білу, оны жүзеге асыру жолдарын табу. Кәсіпкерлікті қаржыландыру және мемлекеттік реттеу негіздерін білу. Қауіпсіздік негіздерін білу, қоршаған ортаға қатысты білімді меңгеру.