6B08101 Агрономия в Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті

Өсімдіктердің морфологиясы мен анатомиясы, өсімдіктердің көбеюі, өсімдіктердің флорографиясы мен систематикасы негіздері, геоботаника элементтері, өсімдіктердің экологиясы және фитогеографиясы туралы білімді, сондай-ақ өсімдіктер физиологиясы бойынша теориялық білім мен практикалық дағдылардың қажетті минимумын қалыптастырады. Ол өсімдіктердің су мен минералды заттарды тамырлармен тұтыну, жасыл өсімдіктердің органикалық зат түзуі, тыныс алу, өсімдіктердің көбеюі, өсуі мен дамуы және олардың сыртқы факторларға бейімділігі процестерін талдайды.

Пән болашақ кәсіби қызмет туралы бастапқы идеяны құру мақсатында өсімдік шаруашылығы салалары туралы негізгі ұғымдарды, агрономияның ауылшаруашылық өнімдерін өндіру мен өңдеудің басқа салаларымен байланысы туралы білім жиынтығын қалыптастырады. Негізгі назар егіншілік пен өсімдік шаруашылығындағы заманауи технологиялардың даму перспективаларына, топырақ жағдайлары мен сыртқы орта факторларының өсімдіктердің өсуі мен даму кезеңдерінің әсеріне, егіншілік заңдарына, агрохимия мен өсімдік шаруашылығының негіздеріне аударылады.

Құқық негіздері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет, экономика, кәсіпкерлік және көшбасшылық, экология және тіршілік қауіпсіздігі саласындағы негізгі мәселелер мен қағидаттарды қамтитын интеграцияланған пән болып табылады. Нормативтік құқықтық актілерді пайдалану ерекшеліктері, Қоғамның іскерлік, этикалық, қоғамдық, экономикалық, кәсіпкерлік және экологиялық нормаларын пайдалана білу. Экологиялық-құқықтық, экономикалық, кәсіпкерлік қатынастардың, көшбасшылық қасиеттердің және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес қағидаттарының ерекшелігі.

Өсімдік аурулары және себептері туралы негізгі түсініктердің қалыптасуы. Өсімдік ауруларының диагностикасын, ауру белгілері туралы негізгі түсініктерді, өсімдік ауруларының жіктелуін, фитопатогендік саңырауқұлақтардың биологиясы мен жүйелілігінің негіздерін; өсімдік ауруларын тудыратын биологиялық агенттердің биологиясы мен экологиясының ерекшеліктерін; өсімдік инфекциясының негізгі көздерін; өсімдік патологиясын, өсімдік ауруларының дамуы мен таралуының жалпы заңдылықтарын; өсімдік ауруларына қарсы қорғау іс-шараларын ұйымдастыруды қамтиды.

Бұл пән патоген мен өсімдік-қожайын өзара байланысы нәтижесінде пайда болатын патологиялық процесті зерттеуді қамтиды. Өсімдіктердің анатомиялық-морфологиялық өзгерістерін, патогендермен зақымданған өсімдікте пайда болатын физиологиялық-биохимиялық бұзылуларды; патогеннің өсімдік жасушаларына ферменттермен, токсиндермен және басқа биологиялық белсенді заттармен әсер ету механизмін, ауру симптомдарының сипатын, өсудің бұзылуын, бүкіл өсімдіктің немесе оның жекелеген мүшелерінің пішінінің өзгеруін, ұлплардың құрылымы мен құрылуын зерттейді.

Пәнде өсімдіктердің өмір сүру жағдайлары мен өнімділігін анықтайтын маңызды агрометеорологиялық факторлар; ауыл шаруашылығында жердің ауа-райы-климаттық жағдайларының ерекшеліктерін пайдалану қарастырылған. Агрометеорология пәні агрометеорологиядағы негізгі құралдарды, күн радиациясының түсінігі мен мәнін, топырақ пен ауаның температурасы мен ылғалдылығын, ауыл шаруашылығы үшін жауын-шашынның маңызын, ауыл шаруашылығы дақылдарының өсуі мен дамуына қолайсыз факторлардың әсерін зерттейді.

Пән тарихи фактілерді, Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармаларының идеялық-эстетикалық құндылықтарды қалыптастыратын философиялық-көркемдік негіздерін игерте отыра, студенттің өз пікірін айта білу, практикалық дағдыларды және адамгершілік, адалдық, көркем мінез сияқты адами қасиеттерді қабылдауды меңгертеді. Қазақ әдебиеті қаламгерлерінің данышпандық қырлары мен М.Әуезовтің Абай мұрасын зерттеу, насихаттаудағы рөлін, шығармаларының тарих, әдебиет, ғылым үшін маңызын айқындайды.

Пән ауылшаруашылық өсімдіктерінің зиянкестерін зерттеуге бағытталған. Ауыл шаруашылығы зиянкестерінің биологиясын, зиянды организмдерге қарсы әдістерді, ауыл шаруашылығы дақылдарын зиянды организмдерден қорғауды қарайды. Оған ауылшаруашылық өсімдіктерінің зиянды организмдеріне қарсы карантиндік, агротехникалық, биохимиялық, санитарлық – профилактикалық, физикалық-механикалық шаралар, сонымен қатар зиянкестердің ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігіне тигізетін зияны және егінді олардың жаппай дамуынан қорғау шаралары кіреді.

Табиғи және далалық жем-шөп алқаптарын ұтымды пайдалану, жақсарту жолымен берік жем-шөп базасын құруды, шабындық және жайылым өсімдіктерінің биоэкологиялық ерекшеліктері туралы мәліметтерді, жем-шөп алқаптарын жақсарту технологиясын зерттеуді қарастырады. Оған мыналар кіреді: жемшөптің өнімділігі мен қоректілігін анықтау әдістері, шөп, сүрлем және пішендеме дайындау процесі мен тәсілдері; жемшөп дайындау технологиясы, жемшөп дақылдарының өнімділік сапасын анықтау.

Пән организмдердің тұқым қуалаушылық және өзгергіштік негіздерімен, генетиканың негізгі ережелерімен, Мендель заңдарымен, тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясымен таныстырады. Тұқымқуалаушылықтың цитологиялық негіздері, алыс және интрасецификациялық будандастыру кезіндегі мұрагерлік заңдылықтары туралы түсінік береді. Тұқым қуалаушылықтың молекулалық негіздері, өзгергіштіктің негізгі түрлері, полиплоидия және оның өсімдіктердің селекциясы мен эволюциясындағы рөлі, популяциялар мен жеке тұлғаларды ұрпақтарына генетикалық бағалау туралы ережелерді қарастырады.

Пән химиялық реакцияның құрамын, құрылымын, қасиеттерін зерттеуге бағытталған. Бейорганикалық және органикалық химияның негізгі объектілерін: химиялық элементтерді, заттарды, химиялық реакциялармен және оның іргелі ұғымдарын, заңдары мен теорияларын, химиялық процестердің жүру заңдылықтарын; химиядағы теориялық және эксперименттік зерттеулер әдістерін; химияның қазіргі заманғы мүмкіндіктерін; органикалық қосылыстардың жіктелуін, номенклатурасымен және құрылымын; органикалық қосылыстар синтезінің қасиеттері мен негізгі әдістерін қамытыған.

Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің зиянкестері, ауыл шаруашылығы зиянкестерінің биологиясы, ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянкестеріне қарсы күрес әдістері туралы түсінік қалыптастырады. «Ауыл шаруашылығы энтомологиясы» курсына мыналар кіреді: өсімдіктерді ауылшаруашылық зиянкестерден қорғау әдістері, өсімдік карантині, агротехникалық, биологиялық, химиялық, ұйымдастырушылық-экономикалық шаралар, өсімдіктердің зиянкестерге реакциясы және зиянкестермен күресу шаралары, сонымен қатар зиянды жәндіктерден егіннің шығынын азайту.

Агрономиядағы далалық және зерттеу жұмыстарын жүргізудің әдістері мен негізгі кезеңдері қарастырылған. Зерттеу әдістерінің негізгі ұғымдары мен жіктелуін, далалық тәжірибе әдістемесінің негізгі элементтерін; эксперименттік материалдарды жинақтауды, жүйелеуді, талдауды және тәжірибе нәтижелерін бағалауды қамтиды. Өндірістік жағдайда далалық тәжірибені ұйымдастыру және егістік тәжірибенің әдістемесі және техникасы бойынша жинақталған материалдар, зерттеу ауданының топырақ-климаттық жағдайларын ескере отырып, бақылаулар мен талдауларды жоспарлау принциптері бойынша ұсынымдар беріледі.

Агрономиялық зерттеу әдістері туралы түсінік қалыптастырады. Пән : зерттеу әдістерінің негізгі ұғымдары мен классификациясы, егістік тәжірибе әдістемесінің негізгі элементтері; ауыл шаруашылығы экспериментін жоспарлау және жобалау, егістік тәжірибені салу және жүргізу әдістемесі ; бақылау және есепке алу бағдарламасын жасау қағидалары , ауыл шаруашылығы дақылдарының егінін тәжірибеде есепке алу әдістемесі, құжаттама мен есептілікті жүргізу тәртібін қамтиды

Ауылшаруашылық дақылдарын зиянкестер мен аурулардан қорғау жүйесі ұғымын қалыптастыру, аурулар мен зиянкестерге қарсы алдын-алу және жою шараларының үйлесуіне негізделген. Өңірдің климаттық ерекшеліктерін ескере отырып, аурулар мен зиянкестердің ошақтарын анықтау, аурулардың дамуын қадағалау, аурулар мен зиянкестердің өршуін болжау жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеуді, ауыл шаруашылығы дақылдарының аурулары мен зиянкестеріне қарсы күрес шараларын қарайды.

Агрономиядағы далалық және зерттеу жұмыстарын жүргізудің әдістері мен негізгі кезеңдері қарастырылған. Зерттеу әдістерінің негізгі ұғымдары мен жіктелуін, далалық тәжірибе әдістемесінің негізгі элементтерін; эксперименттік материалдарды жинақтауды, жүйелеуді, талдауды және тәжірибе нәтижелерін бағалауды қамтиды. Өндірістік жағдайда далалық тәжірибені ұйымдастыру және егістік тәжірибенің әдістемесі және техникасы бойынша жинақталған материалдар, зерттеу ауданының топырақ-климаттық жағдайларын ескере отырып, бақылаулар мен талдауларды жоспарлау принциптері бойынша ұсынымдар беріледі.

Бірінші кезекте Қазақстанда ауыл шаруашылығын цифрландыру шеңберінде енгізілетін негізгі технологияларды зерделеуге бағытталған. Ол мыналарды қамтиды: алаңдардың жаппай, электрондық карталарымен және пилотсыз ұшу аппараттарымен жұмыстарды автоматтандыру, қазіргі заманғы ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыратын ақпараттық ресурстарды, платформалар мен технологияларды пайдалануға арналған цифрлық құралдар; ауыл шаруашылығындағы қолданбалы міндеттерді шешу үшін қазіргі заманғы цифрлық технологияларды пайдаланудың практикалық дағдыларын алу.

Жәндіктердің морфологиялық, биологиялық және экологиялық ерекшеліктері туралы жалпы мәліметтер беріледі. Жәндіктер класының систематикасын, негізгі отрядтардың, тұқымдастардың, жәндіктердің тектері мен түрлерінің өкілдерін анықтауды; жәндіктердің дамуына сыртқы факторлардың әсерін; биотопиялық таралуын; жәндіктердің негізгі трофикалық байланыстарын анықтауды; пайдалы жәндіктердің рөлін анықтауды; негізгі ауыл шаруашылығы дақылдары зиянкестерінің фауналық кешендері және оларға қарсы күрес шараларының жүйесін зерттейді.

Бұл курс фитопатогендік организмдерді, аурудың өсімдіктердің өсуіне және дамуына әсерін, өсімдіктердің иммундық жүйесінің сипаттамаларын зерттеуге бағытталған. Өсімдік ауруларын тудыратын аурулардың белгілері, экологиялық факторлар және паразиттік организмдер, өсімдіктердің ауруларға иммунитеті, өсімдіктердің ауруларға төзімділік принциптері, паразиттер мен өсімдіктер арасындағы байланыс түрі, өсімдік ауруларына қарсы қорғаныс шараларын ұйымдастыру, өсімдіктердің ауруларға төзімділігін арттыру шаралары туралы берілген.

Пән топырақтың шығу тегін, генезисін, жіктелуін, географиялық таралуын және қорғалуын, оны ауылшаруашылық өндірісінде ұтымды пайдалану жолдарын, құнарлылықты сақтау мен арттыруды зерттеуге бағытталған. Курста топырақтың пайда болу факторлары, химиялық құрамы, физикалық қасиеттері, Топырақтың номенклатурасы мен жіктелуі, топырақтың су, ауа, жылу қасиеттері мен режимдері, топырақ режимін реттеу және топырақ түзілу процесінің бағыттары, топырақтың негізгі түрлері мен типтері қарастырылады.

Пән ауыл шаруашылығы дақылдарының биологиялық ерекшеліктерін зерделеуге, өсімдіктердің өсуі мен дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған, сондай-ақ өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктерін, негізгі ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің (бидай, арпа, сұлы, бұршақ, картоп, көпжылдық бұршақ және дәнді шөптер) түрішілік әртүрлілігінің негізгі белгілерін, өсімдіктердің өсуі мен дамуын айқындайтын факторларды ескере отырып, дақылдарды өсіру технологияларын зерттейді.

Ауыл шаруашылығы дақылдарының ауруларын зерттеуге бағытталған; ауыл шаруашылығы дақылдарын аурулардан қорғау жөніндегі іс-шаралар жүйесі; аурулардың қоздырғыштары: актиномицеттер, вирустар, бактериялар және саңырауқұлақтар. Фитопатогендік организмдер ауыл шаруашылығына келтіретін зиянды азайту жолдарын іздестіруге, өсімдіктердің өсу аймағына байланысты ауру белгілерін, қорғау тәсілдерін; аурулардың пайда болу себептерін; патогендердің даму ерекшеліктерін, қорғау әдістерін іздестіруге ерекше көңіл бөлінеді.

Курс жайылым шаруашылығын құру мен жүргізуді зерделеуге, шөп өсіру технологиялары мен шабындық өсіру дағдыларын игеруге бағытталған. Табиғи шабындықтар мен жайылымдар өсімдіктерінің түрлері, азықтық дақылдардың шөптерін өсіру технологиялары, жайылымдық шаруашылық жөніндегі іс-шаралардың әдістері мен қағидаттары, азықтық алқаптарды жақсарту жөніндегі іс-шаралар қарастырылады. Табиғи жем-шөп алқаптарын жіктеу және түгендеу, Қазақстанның табиғи аймақтарының шалғындары мен жайылымдарының табиғи шөптеріне қысқаша сипаттама беріледі.

Пән ауыл шаруашылығы машиналарын зерделеуді, топырақты өңдеуге, егін егуге, дақылдарды отырғызуға, оларды күтіп-баптауға және тазартуға арналған ауыл шаруашылығы машиналарын жіктеуді көрсетеді. Пән мыналарды қамтиды: тракторлардың, ауыл шаруашылығы машиналарының негізгі тетіктері мен жүйелерін реттеуді орындау; өндірістік бағдарламаны орындау үшін материалдық және техникалық құралдарға қажеттілікті есептеу; технологиялық операцияларды орындау үшін тиісті машинаны немесе құралды таңдау; машина-трактор агрегаттарын, ағынды желілерді ұтымды жинақтау.

Пән ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында трактор парктерін ұтымды пайдаланудың мәнін зерттеуге бағытталған. Машиналар мен агрегаттарды өндірістік пайдалану негіздерін, машина-трактор агрегаттарының құрамдарын жинақтауды, дала жұмыстарын ұйымдастыру тәсілін таңдауды, агрегаттардың пайдалы әсер коэффициенттерін арттыру жолдарын, күш қондырғыларының ең жоғары жылдық өнімділігін, машина-трактор паркіндегі техникалық сервисті, жанғыш материалдар мен қосалқы бөлшектерді ұтымды жұмсау тәсілдерін қарастырады.

Курс шалғындар мен жайылымдарды түбегейлі және үстірт жақсарту жүйелерін, оларды ұтымды пайдалану әдістері мен тәсілдерін зерттеуге бағытталған. Пән түбегейлі жақсартуды жүргізу үшін қажетті жағдайларды, шалғындандыру тәсілдерін, мәдени - техникалық, мелиорациялық және агротехникалық іс-шаралар кешенін, шөп қоспаларының құрамын көрсетеді. Негізгі топырақ-өсімдік аймақтарында өсу жағдайларына қойылатын талаптарды ескере отырып, көпжылдық шөптердің түрлік құрамына сипаттама беріледі.

Биологиялық объектілерді - энтомофагтарды, гербифагтарды, маңызды зиянкестердің, арамшөптердің және ауыл шаруашылығы дақылдары ауруларының қоздырғыштарының патогендері мен антагонистерін пайдалана отырып, өсімдіктердің аурулары мен зиянкестеріне қарсы күрес жөніндегі іс-шаралардың әдістері мен қағидаттары туралы ұғымды қалыптастырады. Оған мыналар кіреді: аурулар мен зиянкестердің пайда болуы, даму себептері және болжау, таралуы, зиянкестер мен аурулардың биологиялық сипаттамалары, олармен күресу шаралары.

Аймақтың топырақ - климаттық жағдайларын ескере отырып, тыңайтқыштарды қолдану технологиясының негізгі әдістерін, мерзімдерін және тәсілдерін зерттеуге бағытталған. Тыңайтқыштар көмегімен өсімдіктерді қоректендірудің ең жақсы жағдайларын жасау әдістеріне, олардың топырақпен өзара әрекеттесу ерекшеліктеріне, жекелеген дақылдардың тыңайтқыштарын қолдану жүйесін дұрыс құруға, ауыспалы егіске, әртүрлі агротехникалық шаралардың тыңайтқыштардың тиімділігіне, органикалық тыңайтқыштарды қолданудың артықшылықтарына және технологияны игеруге әсері; тыңайтқыштарды қолдану нормаларын есептеуге көңіл бөлінеді.

Бұл пәннің курсына мыналар кіреді: тыңайтқыштардың әртүрлі түрлері мен формаларының қасиеттерін, олардың топырақпен өзара әрекеттесу ерекшеліктерін, тиімді формаларды, тыңайтқыштарды қолдану мерзімдерін анықтауды ескере отырып, өсімдіктерді қоректендірудің қолайлы жағдайларын жасау. «Агрохимия» пәні макро - микротыңайтқыштардың, кешенді тыңайтқыштардың, органикалық тыңайтқыштардың сандық және сапалық құрамын, тыңайтқыштардың қоршаған ортаға әсерін, агрохимиялық зерттеу әдістерін зерттейді.

Пән арнайы қоректік ортада өсіп келе жатқан жасушалар, өсірудің негізгі принциптері, сонымен қатар өсіп келе жатқан жасушалардың ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастырады. «Өсімдіктер жасушаларының дақылдары» пәніне мыналар кіреді: өсімдік жасушаларын өсірудің қысқаша тарихы, жасуша өсіру шарттары, каллус алу және оны өсіру, дедифферециация және каллустың пайда болуы, мәдени жасушалардың гетерогенділігі, мәдениеттерде жасушалардың өсуі.

Бұл пән химиялық қорғау әдістерін және өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын ұтымды пайдалану әдістерін зерттеуге бағытталған. Агрономиялық токсикология, пестицидтер әсерінің селективтілігі, пестицидтерді пайдалану жөніндегі санитарлық-гигиеналық талаптардың негіздері мәселелерін қарастырады. Пәнге қолдану нысаны бойынша өсімдіктерді қорғаудың негізгі химиялық құралдарының жіктелуі, пестицидтер, инсектицидтер, фунгицидтер; химиялық заттардың формалары, химиялық заттарды қолдану нормаларын есептеу берілген.

Бұл пән экожүйелердің фитосанитарлық жағдайын басқару жүйесін зерттеуге, өсімдіктерді қорғаудың әртүрлі құралдары мен әдістерін кешенді пайдалануға бағытталған. Аумақтың фитосанитариялық әл-ауқатын қамтамасыз етуді және зиянды организмдер санын тұрақты ұзақ мерзімді басуды, егістіктердің фитосанитариялық жай-күйін реттеуді, тұрақты жоғары өнімді сорттарды өсіруді, табиғи энтомофагтар мен акарифагтарды жандандыруды, биологиялық әдісті қолдануды және пестицидтер мен қазіргі заманғы механикаландыру құралдарын ұтымды пайдалануды бағалайды.

Жеке машинаны, агрегатты, машина жүйесін, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің механикаландырылған технологияларын техникалық-экономикалық бағалау туралы түсінік береді. Тракторлар мен автомобильдердің негізгі механизмдері мен жүйелерінің тартымдық және көліктік энергетикалық құралдарын, құрылғылары мен әрекет ету принциптерін, сондай-ақ олардың ауыл шаруашылығы өндірісіндегі рөлі мен орнын талдайды. Пәннің практикалық бөлігі шаруашылықтың ауыл шаруашылығы техникасымен қамтамасыз етілуін ескере отырып, технологиялық картаны әзірлеуге бағытталған.

Пән өсімдіктердің қоректенуін диагностикалау негіздерін, өсімдіктердің химиялық элементтермен қамтамасыз етілуін, сорттың химиялық құрамы мен биологиялық ерекшеліктерінің өсу қарқыны мен вегетациялық кезеңдердің ұзақтығына әсерін зерттеуге бағытталған. Егістіктердің тарихын, топырақ және агрохимиялық карталарды, тәжірибелер нәтижелерін және тыңайтқыштарды белгілі бір дақылға қолдану бойынша аймақтық ұсыныстарды ескере отырып, өсімдік диагностикасын жүргізу, диагноз түрлерін қолдану: химиялық, морфо-биометриялық, өсімдіктердің тыңайтқыштарға қажеттілігін диагностикалау.

Аталған пән топырақты бағалау мен сапалы бағалаудың жалпы қағидаттарын, топырақ сапасын салыстырмалы бағалауды, олардың әлеуетті құнарлылығын және өнімділік қабілетін зерделеуге бағытталған. Топырақты бағалаудың заманауи әдістерін, И. И.Карманов бойынша топырақты бағалауды, Т. Н. Кулакова бойынша топырақты бағалауды, В.Д. Иванов бойынша топырақты бағалауды, әртүрлі топырақ-климаттық өңірлер үшін жерді сапалы бағалау мәселелерін, егістік жерлердің агроөндірістік топтамасын және ұсынылатын дақылдар жиынтығын қарайды.

Пән трансгенді өсімдіктерді алу кезеңдерін, трансгенді өсімдіктердің даму тарихын, өсімдік жасушаларын түрлендіру әдістерін зерттеуге бағытталған. Ол плазмид негізіндегі өсімдіктерді трансформациялау векторлары, агробактериямен ұрықтандыру әдістері, өсімдіктерді клондау, қоректік орта алу, трансгенді өсімдіктерді алу кезеңдері, трансгенді өсімдіктердің даму тарихы, өсімдік жасушаларын трансформациялау әдістері, сонымен қатар трансгенді өсімдіктердің экологиялық қауіпсіздігін бағалау мәселелерін қамтиды.

Пән жаңа немесе жетілдірілген белгілері бар формаларды алуға байланысты өсімдіктер биотехнологиясындағы теориялық сұрақтар мен практикалық нәтижелерді қамтиды. Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің селекциясында, тұқым шаруашылығында және өсіру технологиясында биотехнология әдістерін пайдалануды, жасанды қоректік ортада өсірілетін жасушалар мен тіндердің биологиясын, өсімдіктердің клондық микро бөлінуі мен сауығуын, өсімдіктердің өсуі мен дамуын реттегіштерді, генетикалық инженерия негіздерін, өсімдік селекциясында invitro әдістерін қолдануды қарайды

Аудан бірлігінен жайылымдық және қоралық азықтардың ең көп санын алу мақсатында азықтық алқаптардың тиісті түрлерінде мәдени табиғи азықтық өсімдіктерді өсіру жүйесін зерделеуге бағытталған. Шабындық жайылым шаруашылығының негізгі құраушы элементтерін, шабындық өсіру мен жайылымтану биологиялық және экологиялық негіздерін, пішен жинау технологиясын, жайылымдар мен шабындықтардың негізгі табиғи аймақтары мен түрлерін, шабындықтар мен жайылымдарды жақсарту тәсілдерін зерттейді.

Топырақ түрлерінің агрономиялық ерекшеліктері және оларды пайдалану туралы түсінік қалыптастырады. Топырақ құнарлылығы, антропогендік процесте топырақтың өзгеруі туралы мәселелерді қамтиды. Топырақтың негізгі түрлерінің генезисі, эволюциясы және агрономиялық сипаттамалары, гуминді заттардың топырақтың минералды бөлігімен әрекеттесуі, топырақтағы аэробты және анаэробты процестер. Жерді пайдаланудың, топырақты қорғаудың экологиялық, шаруашылық және құқықтық мәселелеріне ерекше көңіл бөлінеді.

Пән жерді бағалау және топырақты бонитировкалау принциптерін зерделеуге бағытталған. Топырақтың өнімділігі бойынша жіктелуін және бағалануын, топырақты бағалаудың өндірістік мәнін, топырақты агроөндірістік топтастыруды; топырақ жамылғысының құрылымы туралы мәліметтерді және белгілі бір топыраққа орайластырылған жетекші ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігі бойынша көпжылдық деректерді, ауыл шаруашылығы дақылдарын орналастырудың агроклиматтық негіздемесін әзірлеу, бонитет баллын анықтау тәсілдерін қарастырады.

Бұл пән егіншіліктің теориялық және практикалық мәселелерін, соның ішінде дақылдардың өмір сүру жағдайларын оңтайландыруды, арамшөптермен күресудің кешенді шараларын, ауыспалы егіс пен топырақты өңдеу жүйесін зерттеуге бағытталған, сонымен қатар егіншілікті биологияландыру, экологияландыру принциптері және заманауи егіншілік жүйелеріндегі агроландшафттық тәсіл негіздері қарастырады. Топырақ құнарлылығын жақсарту және өсіп келе жатқан дақылдардың жалпы мәселелері талқылайды.

Пән жабық грунтта көкөніс өсіру технологиясын зерттеуге, жылыжай жағдайында көкөніс дақылдарын өсірудің заманауи әдістерін игеруге, көкөніс дақылдарының жылуға, ауаға, қоршаған ортаға, ылғалдылыққа қажеттілігін анықтауға бағытталған. Пәнге: жабық грунттағы көкөніс дақылдарының аурулары мен зиянкестеріне қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды әзірлеу, жылыжай өнімдері өндірісінің экономикалық тиімділігін арттыру, көкөніс дақылдарының шығымдылығын, көлемін және өткізу бағасын арттыру кіреді.

Пән жылыжай шаруашылығының халық шаруашылық маңызын зерттеуге бағытталған. Маусымдық қолдануға байланысты жылыжайлардың түрлері, рамалық, ангарлық типтегі жылыжайлардың дизайны, жылыжайдағы режимдердің түрлері, жылу, жарық режимдерінің сақталуы туралы түсінік беріледі. Оған мыналар кіреді: көкөніс өсірудің биологиялық негіздері және көкөніс дақылдарының жіктелуі, көкөніс дақылдарының тұқымдарының сорттық және егістік қасиеттері туралы түсінік, жылыжай шаруашылығында дақылдарды өсіру.

Негізгі міндеті топырақ құнарлылығын одан әрі арттыру, суару мен кептіруді ғылыми қолдану, жерді химиялық мелиорациялау, мәдени-техникалық іс-шаралар жүргізу негізінде ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісін тұрақты ұлғайту болып табылатын ауыл шаруашылығы өндірісінің салалары туралы түсінік қалыптастырады. Курсқа: топырақтың белсенді қабатының су режимі және оны реттеу; суландыру мелиорациясы; батпақты минералды жерлер мен батпақтарды мелиорациялау; топырақты өңдеу, ауылшаруашылық сумен жабдықтау және суландыру кіреді.

Топырақ жамылғысының тозу процесін тұрақтандыру мақсатында әртүрлі мақсаттағы қорғаныштық орман екпелерін жобалау, құру және тиімді пайдалану мәселелерін зерделеуге бағытталған. Қорғаныштық орман екпелерінің түрлерін, орман белдеулерінің орман алқаптарының микроклиматына әсері туралы, жергілікті жердің топырақ-гидрологиялық және климаттық жағдайларын жақсартуға бағытталған орман шаруашылығы іс-шараларының жиынтығын, суармалы жерлердің қазіргі жай-күйі мен пайдалану перспективаларын қарайды.

Курс арнайы заттар - химиялық мелиоранттар көмегімен топырақтың химиялық жай-күйі мен құрылымын түбегейлі жақсарту жөніндегі іс-шараларды зерделеуге бағытталған. Пәнде топырақтың химиялық және физикалық қасиеттерін жақсарту бойынша мелиоративтік іс-шаралар кешені; суармалы жерлерді пайдаланудың қазіргі жай-күйі мен перспективалары; суару және суару жүйелері туралы ұғым, ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимдері, әдістері мен техникасы, топырақты әктеу, гипстеу және фосфориттеу әдістері қамтылған.

Пән өсімдік шаруашылығындағы селекциялық процесті, будандастыру әдістерін, будандастыру техникасын зерттеуге; егістерді байқаудан өткізуге; сорттық егістерге арналған құжаттаманы толтыруға бағытталған. Бастапқы тұқым шаруашылығын ұйымдастыру және тұқым шаруашылығы процесінде сорттарды жақсарту мәселелері, дәнді, дәнді-бұршақты дақылдардың элиталық сорттарын өсіру; жүгері желісінің фертильді және стерильді аналогтарының тұқымдарын өсіру; клондық іріктеуді пайдалана отырып, картоптың вируссыз элитасын өсіру; маңызды ауыл шаруашылығы дақылдарының сорттық белгілері қарастырылған.

Бұл курс ауыл шаруашылық дақылдары сорттарының морфологиялық және биологиялық сипаттамаларын, өмір сүру жағдайлары мен өсіру әдістерін зерттейді. Пән өсімдік өнімділігінің теориялық негіздерін және дақылдың қалыптасуын, дала дақылдарының жіктелуі мен сипаттамасын, өсіру технологиясын ашады. Пәннің практикалық бөлімі аймақтың нақты топырақ-климаттық жағдайларын ескере отырып, жетекші дала дақылдарын өсірудің технологиялық карталарын жасауға бағытталған.

Пән ашық грунтта көкөніс өсіру технологиясын зерттеуге, халықты және қайта өңдеу өнеркәсібін көкөністермен қамтамасыз етуге, ашық жерде көкөніс дақылдарын өсірудің жаңа технологияларын енгізуге, көкөніс дақылдарының өсуі мен дамуына қоршаған орта факторларының әсеріне бағытталған. Тамшылатып суару технологиясы, аудандастырылған сорттарды қолдану, жабындау материалдарын пайдалану, тыңайтқыштар кешенін, өсімдіктерді химиялық қорғау құралдарын қолдану мәселелерін қамтиды.

Бұл пән стандарттау, метрология, өнім сапасының талаптар мен нормативтік құжаттарға сәйкестігін бағалау, өнім қауіпсіздігі, ауыл шаруашылығы өнімінің тұтынушылық қасиеттері, сапаны нормалау негіздерін зерделейді. Оған мыналар кіреді: әртүрлі санаттар мен түрлердің стандарттарының жалпы сипаттамасы, техникалық реттеудің жалпы сипаттамасы, техникалық регламенттер туралы түсінік, өнім қауіпсіздігінің санитарлық-гигиеналық талаптары, стандарттаудың ұйымдастырушылық-әдістемелік негіздері, өнімнің сапасы мен тұтынушылық қасиеттері, өсімдік шаруашылығы өнімдерін стандарттау.

Қазіргі уақытта тиімді жұмыс істеу үшін аграрлық сала мамандарына қажетті нормативтік құжаттардың (Үкімет қаулылары, техникалық регламенттер) теориялық және практикалық негіздерін зерделеуге бағытталған. Өсімдік шаруашылығы саласындағы негізгі заңдар; өсімдік шаруашылығы өнімінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар; сорттық және тұқымдық бақылауды жүзеге асыру қағидалары; өсімдік шаруашылығы саласындағы көрсетілетін қызметтерді әртүрлі бағыттар бойынша субсидиялау, астыққа сараптама жүргізу және астық сапасының паспортын беру қағидалары қаралады.

Мемлекеттік сорт сынаудың жалпы ережелерімен, сорт сынау аумағын ұйымдастырумен, сорт сынауды жоспарлаумен, ұсақ бөлшектік тәжірибелер қоюдың негізгі ережелерімен, сорттық технология элементтерін зерделеумен, мелиорацияланған жерлерде сорттарды сынау ерекшеліктерімен, сорттарды өндірістік сынаумен, вегетация кезеңінде бақылаумен, егінді жинаумен, есепке алумен таныстырады. Тұқымдық және отырғызу материалы туралы, өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы, сортты сынаудың агротехнологиясы туралы, сорттар , будандарды иммунологиялық бағалау туралы ұғымдар беріледі.

Курс өсімдік шаруашылығы өнімдерінің сапасына және оларды арттыру жолдарына, осы өнімдер шығындарының сипатына және оларды сақтауды ұйымдастыруға, ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу мен сақтаудың ұтымды тәсілдеріне байланысты проблемаларды зерделеуге бағытталған. Пән өсімдік шикізатындағы микроорганизмдердің, жәндіктер мен кенелердің тіршілік әрекеті және олар келтіретін зиян және бақылау шаралары туралы мәселелерді қарастырады. Ұн тарту, нан пісіру және консервілеу өнеркәсібі бойынша материал берілген.

Ауыл шаруашылығы дақылдары тұқымдарының анатомиялық, морфологиялық белгілерін, даму фазаларын, тұқымдардың химиялық құрамын, жемістер мен тұқымдардың таралуын, егіс материалының сапасын, тұқымдардың тазалығын, зертханалық өнгіштігі мен тұқымның өну энергиясын, тұқымдардың өнімді қасиеттерін айқындау әдістемелерін зерделеуге бағытталған. Тұқымның қалыптасу процесін, тыныс алатын тұқымның физиологиясын, тұқымның тыныс алуын және егіннен кейінгі пісуін, экологиялық, агротехникалық факторлардың тұқымның өнімділігі мен сапасына әсерін талдайды.

Өсімдіктердің егу және отырғызу материалдарының сипаттамаларын, көкөніс дақылдарының тұқымдарының сорттық және егу сапасын зерттеуге бағытталған. Сорттарды репродукциялау процесіндегі сорттық сапалардың өзгеру себептері, тұқым сапасын жақсарту тәсілдері, жекелеген дақылдардың тұқымдарын өндіру және сақтау технологиялары, көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығын ұйымдастыру мәселелері, сорт алмастыруды және сорт жаңартуды жүргізу, элита тұқымдарын өндіру, көкөніс дақылдары тұқымдарының шығымдылығы мен сапасына экологиялық және агротехникалық факторлардың әсері қаралады.

Көкөніс дақылдарының жіктелуін, олардың шығу тегі, өсу және даму ерекшеліктері, көкөніс дақылдарының өсу жағдайларын білуге бағытталған. Көкөністерді ашық және қорғалған топырақта қарқынды өсіру технологиясы белгілі бір топырақ-климаттық жағдайларға байланысты беріледі. Ол жылыжай жағдайында көкөніс дақылдарын өсірудің әлемдік әдістерін, көкөніс дақылдарының қоршаған орта факторларына қойылатын талаптарын, көкөніс дақылдарының аурулары мен зиянкестерін, олармен күресу шараларын зерттеуге бағытталған.

Қазақстан Республикасының аумағы үшін таралған және карантиндік маңызы бар карантиндік организмдерді диагностикалау әдістері туралы ұғымды қалыптастырады. Аурулар мен зиянкестердің карантиндік түрлерін сәйкестендіру үшін қажетті биоэкологиялық және морфологиялық ерекшеліктерді қарастырады. Таралу аймағы, зияндылықтың сипаты, диагностикалау, анықтау және сәйкестендіру әдістері, фитосанитариялық шаралар және осы зиянды организмдерге қарсы күрес шаралары, карантиндік залалсыздандырудың негіздері туралы ақпарат беріледі.

Болжам туралы жалпы ұғымды, зиянды организмдердің таралуы мен дамуын болжаудың рөлін, болжам қызметінің даму тарихын қалыптастырады. Өсімдіктерді қорғауда қолданылатын фитосанитариялық жағдай болжамдарының нысандарын және өсімдіктердің аурулары мен зиянкестеріне қарсы күрес мерзімдерінің сигнализациясын, болжамдарды әзірлеудің теориялық негіздерін, ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянкестері мен ауруларының диагностикасы, таралуының болжамы және оларға қарсы күрес мерзімдерінің сигнализациясы бойынша жұмыстарды ұйымдастыру қағидаттарын қарастырады.

Бұл курс агроландшафттық егіншілікте агроэкожүйелердің жұмыс істеуінің негізгі параметрлері мен режимдерін реттеуді, агроландшафттық егіншіліктің табиғатты қорғау талаптарына және экологиялық шектеулер жүйесіне сәйкестігін зерттеуге бағытталған. Пәнге мыналар кіреді: агроландшафттық егіншілікті құрудың ғылыми негіздері, аэроландшафттық егіншілікті дамыту тұжырымдамалары мен принциптері, табиғи ландшафттар мен агроландшафттарды жіктеу және егіншілікті табиғи жағдайларға бейімдеудің перспективалық міндеттері.

Курс цифрлық әдістер мен геоақпараттық жүйелерді пайдалана отырып, агроэкожүйелерге экологиялық жүктемені төмендету және өндіріс шығындарын азайту кезінде жоғары өнім мен жоғары сапалы өсімдік шаруашылығы өнімдерін алу арқылы ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділігін арттыруды зерттеуге бағытталған. Дәстүрлі және бейімделген ландшафттық егіншіліктің жалпы білімі қарастырылады және өсімдік шаруашылығын механикаландырудың заманауи жетістіктерінің жаңа тәсілдерін қамтиды.

Бұл пән суармалы егіншіліктің биологиялық және агротехникалық негіздері туралы ұғымдарды, суару жүйелері және оның элементтері, дақылдарды жерүсті суару әдістері, жаңбырлатқыш агрегаттарды орнату туралы негізгі мәліметтерді қалыптастырады. Суару кезінде топырақтың тұздануына қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды енгізу, су ресурстарының жай-күйі және олардың трансшекаралық сипаты, ауыл шаруашылығы дақылдарының ауыспалы егісін міндетті түрде енгізе отырып, топырақтың құнарлылығын сақтау тәсілдері туралы мәселелерді қарастырады.

Мелиорациялық жұмыстардың қоршаған ортаға әсерін зерделеуге; жер, су ресурстарын ұтымды пайдалануға; дақылдардың түріне байланысты суару режимін әзірлеуге; суару техникасын дұрыс пайдалануға; суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін бақылау мен жақсартуға, гидрологиялық, топырақ және агроклиматтық факторларды жетілдіру жайындағы ұйымдастырушылық, экономикалық және техникалық жұмыстары кешеніне, ауыл шаруашылығы дақылдарының жоғары және тұрақты түсімдерін алу үшін топырақ және су ресурстарын қолдану тиімділігін арттыруға бағытталған.

Бейімделген өсімдік шаруашылығының теориялық білімі мен практикалық негіздерін қалыптастыруға, биологиялық толыққанды, экологиялық қауіпсіз өнім өндірудің экономикалық негізделген технологияларын әзірлеуге, игеруге және өндіріске енгізуге бағытталған. Топырақ құнарлылығын арттыру және өсірудің озық технологияларын енгізу, өсімдіктер тіршілігінің негізгі факторларын басқару, көміртегімен қоректендіру және сыртқы орта факторларының теріс әсерін төмендету жолдары негізінде өнімділікті арттырудың және ауыл шаруашылығы өнімдерін барынша ұлғайтудың негізгі жолдарын қамтиды.

Курс өсімдік шаруашылығы өнімінің сапасын бағалау мен нормалаудың теориялық және практикалық негіздерін зерделеуге бағытталған, өнімнің сапасы мен сараптамасы туралы негізгі ұғымдарды, тұтынушылық қасиеттердің номенклатурасын, сапа көрсеткіштері мен градациясын, өсімдік шаруашылығы өнімінің сапасын анықтаудың органолептикалық, зертханалық, есептік, эксперименттік әдістерін қамтиды. Астықты қайта өңдеу өнімдерінің, майлы дақылдардың, көкөністердің сапасын нормалау және сараптау, өсімдік шаруашылығы өнімдерін стандарттау жүйесі туралы мәліметтер беріледі.

Курс суару жүйесін және оның элементтерін, суару әдістерін, суару жүйесінің топырақ құнарлылығына әсерін зерттейді. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суарудың жер үсті тәсілдері, жаңбырлатып суару, суару кезінде топырақтың тұздануымен күресу тәсілдері қарастырылады. Суландыру жүйелерін пайдалану, батпақтардың пайда болуы және жердің батпақтануы, сумен қоректену түрлері, батпақтарды құрғату және жердің батпақтану әдістері мен тәсілдері туралы мәліметтер беріледі.

Пән карантиндік объектілерді есепке алу және анықтау әдістерін зерделеуге, сыртқы және ішкі карантиндік объектілердің морфологиясы мен биологиясын қысқаша сипаттауға, сондай-ақ өсімдіктердің зиянкестермен зақымдану белгілері мен аурулардың белгілеріне бағытталған. Карантиндік объектілерді анықтау, оқшаулау және жою жөніндегі әдістемелерді, фитосанитариялық тәуекелді талдауды, карантинге жатқызылған өнімді тексеру әдістерін, карантинге жатқызылған материалдарды сараптауды, карантинге жатқызылған өнімді залалсыздандыру әдістерін және оларға қарсы күрес шараларын қарайды.

Пән тәлімі жерлерде топырақты өңдеу тәсілдерін әзірлеу мен жетілдіруді, тәлімі жерлерді жіктеуді зерделеуге бағытталған. Пән егіншілік жүйесін және тәлімі жердегі топырақтың су теңгерімінің ерекшеліктерін, тәлімі жердегі бу алаңының агротехникалық маңызын, топырақты жазық кесу кезіндегі сабанның қар жинағыш рөлін, жартылай қамтамасыз етілген тәлімі жердегі будың негізгі және жазғы өңдеу тәсілдерінің әсерін, күздік өңдеудің топырақ құнарлылығы элементтеріне әсерін қарастырады.

Биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жеміс-жидек өсімдіктерін, көкөніс және жеміс дақылдарының аудандастырылған сорттары мен будандарын өсіруді зерттеуге бағытталған. Адамның тамақтануындағы жемістердің, жидектер мен көкөністердің маңызы ашылады. Жеміс, жидек және көкөніс дақылдарының жіктелуі, өсірудің агротехникасының ерекшеліктері, жеміс, жидек және көкөніс дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығы, аурулардан, зиянкестерден қорғау жүйесі, арамшөптермен күрес, жеміс-көкөніс шаруашылығындағы жұмыстарды механикаландыру ерекшеліктері келтірілген.

Әлеуметтік-мәдени, экономикалық-құқықтық, экологиялық білімдері мен коммуникативтік іскерліктерді көрсете білу, қоғамның қазіргі заманғы даму үрдістерін ескере отырып, ақпараттық технологияларды қолдану.

Өсірілетін дақылдардың талаптарына топырақ жағдайларының сәйкестігін анықтау; топырақ құнарлылығын арттыратын агротехникалық тәсілдер мен тыңайтқыштарды пайдалану; арамшөп өсімдіктерін картаға түсіру; жоспарланған егінге тыңайтқыштардың дозасын есептеу, оларды дақылдарға енгізу тәсілін анықтау; белгілі концентрациясы бар ерітінділерді дайындау, химиялық талдаулар мен есептеулер жүргізу; топырақ өңдеу агрегаттарын жинақтау, ауыл шаруашылығы машиналарын технологиялық реттеуді жүргізу.

Ауыл шаруашылығы дақылдарының топырақтық-климаттық жағдайлары мен биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің технологиялық карталарын әзірлеу; ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімін жинау, өсімдік шаруашылығы өнімдерін алғашқы өңдеу және оны сақтауға салу тәсілін негіздеу.

Өсімдіктер аурулары мен зиянкестерімен биологиялық күрес жөніндегі іс-шаралардың әдістері мен принциптерін пайдалану, биологиялық объектілерді өсіру; ашық және жабық топырақта көкөніс дақылдарын өсіру технологиясын пайдалану; жылыжайлар мен саябақтарда жұмыстарды жоспарлау.

Егіншіліктің ұтымды және ресурс үнемдеуші жүйелерін әзірлеуді жүзеге асыру; топырақты эрозиядан және дефляциядан қорғау бойынша агротехникалық іс-шараларды жүргізу; мелиоративтік жұмыстардың барлық түрлерін жүргізу, суару әдістері мен техникасын пайдалану.

Өсімдіктерді қорғау бойынша іс-шаралар жүйесін әзірлеу; ауыл шаруашылығы алқаптарына ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянкестері мен ауруларының болуына тексеру жүргізу, зиянкестер мен аурулардың негізгі түрлерін анықтау; генетиканың негізгі заңдарын ескере отырып, селекциялық жұмыстардың барлық түрлерін жүргізу; тұқымдардың сорттық және егістік сапасын анықтау.

Далалық ғылыми-зерттеу эксперименттерін жүргізу, зерттеу нәтижелерін дәлелдеу, ғылыми жұмыстардың барлық түрлерін дайындау.

Топырақтың негізгі түрлері мен түрлешелерін тану, оларды егіншілікте пайдалану бағыттарын және құнарлылықты қалпына келтіру тәсілдерін негіздеу; бонитет балын анықтау.

Жемдік жерлерді жақсарту, жем дайындау технологиясы бойынша жұмыстарды орындау; жайылымдық шаруашылық бойынша іс-шаралардың әдістері мен принциптерін анықтау; өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің озық технологияларын енгізу.

Ауыл шаруашылығы дақылдарының даму фазаларын, метеожағдайларды, факторлардың өнімділікке әсерін болжауды жүргізу және оларды ауыл шаруашылығында дұрыс пайдалану; өсімдіктер мүшелерінің морфологиялық белгілерін сипаттау; өсімдік жасушасында өтетін физиологиялық процестердің мәнін, биологиялық ерекшеліктерін білу.

Қоректік ортаны дайындау, жасушаларды өсіру; сапрофитті және патогенді микроорганизмдердің топтарын анықтау, микробтық синтездеу өнімдерін пайдалану.