7M01701 Қазақ тілі мен әдебиеті в Шымкент университеті

Білім алушы зерттеу практикасында ғылыми жетекшісімен бірлесе отырып, диссертация жұмысының өзектілігін, мақсат-міндетін анықтап, жоспарын құрады. Зерттеу тақырыбына байланысты дереккөздермен, әдебиеттермен танысады, материалдар жинақтайды. Зерттеудің әдістәсілдерін нақтылап, теориялық және тәжірибелік жағынан тұжырымдар, ұсынымдар даярлайды.

Қазіргі қазақ тілінің жай-күй, тілде болып жатқан өзгерістер қарастырылады. Қазақ тілінің сөздік құрамы, оның қалыптасуы мен дамуы, ерекшеліктері, қазіргі қазақ фонетикасының дамуы, негізгі сөздік қоры, негізгі сөздік қорға тән басты белгілер, қазіргі қазақ тіліндегі туынды сөздерді тудыру тәсілдері жалпы қазіргі қазақ тілі дамуының кейбір мәселелері зерделенеді.

«Тіл тарихын дәуірлеудің теориялық негіздері» пәні – қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша оқитын магистранттардың гуманитарлық ғылымға көзқарасын қалыптастыратын пән. Аталған мамандық иелері тіл білімінің тарихын, оның тарихи даму жолындағы барлық үдерістерін меңгеруі қажет. Себебі өзіндік даму жолында тіл білімі ғылымы көптеген ізденістер мен ой-тұжырымдарға толы болды.

Ғылым және ғылыми зерттеу және оны ұйымдастыру, ғылыми зерттеудің методологиясы, ғылыми зерттеу жұмысының дайындық кезеңі, ғылыми зерттеудің спецификасы, ғылыми ақпаратты жинақтау мәселелерін саралайды. Ғылыми зерттеу ұйымының құрылымдық мәселелері және ұйыдастыру шарттары, ғылыми жұмыстарын рәсімдеу және безендіру, зерттеу жұмысының жүргізу әдістері, Қазақстандағы ғылыми зерттеу жұмысының жағдайы жайлы ақпараттар алады.

«Ғылыми зерттеу әдістері» пәні – филология мамандықтары бойынша оқитын магистратураға арналған міндетті пән болып табылады. Бұл пәнді меңгеру негізінде магистрлер ғылыми-зерттеу жұмысының қыр-сырымен танысады. Ғылымның өзіндік ерекшеліктері мен салаларын, ғылыми-зерттеу әдістерінің классификациясын, зерттеудің теориялық әдістерін, ғылыми зерттеулер құрылымын меңгереді. Жалпы зерттеу әдістері жайлы түсінік қалыптасады.

Жоғары мектеп маманы ретінде қазақ тілі курстарын меңгертуде магистранттарға білім беруді ұйымдастырудың дидактикалық, әдістемелік талаптарын, оқыту үдерісінің ерекшеліктерін, жаңа технологияларды қолданудың әдіс-тәсілдерін меңгеру негізінде магистранттарды өзіндік ізденіс пен шығармашылыққа үйретеді. Отандық және шетелдік озық тәжірибелерді талдау, бағалау негізінде магистранттардың теориялық сыни ойлауын, креативтік қабілеттерін дамытуға, кәсіби шеберлігін шыңдауға бағыт береді.

Бұл пән магистранттарға қазақ тілінің барлық салаларынан жалпы мағлұмат береді. Сондай-ақ білім алушылар бакалавриатта қазақ тілі салалары бойынша алған білімдерін ары қарай тереңдетіп, ғылыми бағытқа бойлайды. Тілдің ғылыми теориялық негізін, тілдегі барлық құбылыстарды, тілдің даму бағыты мен тілдік үдерістерді терең танып түсінуге және тіл біліміндегі жаңа зерттеулерді оқып талдауға бағытталады.

Тіл білімі тарихнамасы – тіл туралы ғылымның өткен жолын, тарихын, бағыт-бағдарын, әдістерін зерттейтін жалпы теориялық пән. Тіл білімінің тарихи кезеңдерге бөліну мәселесі, ғылым мен мәдениет тарихындағы тіл туралы білімнің дамуы, жалпы тілдің шығу тегіндегі теориялар мен тұжырымдарды, ағым-дәстүрлерді, бағыттар мен мектептерді талдауға арналған зерттеулер қарастырылады.

"Ғылыми стиль және академиялық хат" пәнін меңгерудің мақсаты білім алушылардың өзіндік идеяларын құрылымдық түрде баяндау дағдыларын қалыптастыру, академиялық дискурстың ерекшелігін ескере отырып, әр түрлі ғылыми-ақпараттық мәтіндермен жұмыс жасау жолдарын меңгерту. Пән магистрантардың ғылыми стильде жазу мәдениеті мен сыни ойлау дағдысын және лингвистикалық - прагматикалық құзыреттіліктерін қалыптастырады көздейді.

Магистранттар жоғары оқу орны іс-тәжірибесінде қолданылып жүрген әдебиетті оқытудың инновациялық әдістерімен танысады, жаңашыл мұғалімдердің оқыту әдістерін оқып-талдап үйретеді, педагогикалық ізденіс пен шығармашылық жұмыс істеу қабілеттерін дамытады. Болашақ мамандарды әдебиетті оқыту әдістемесінің даму тарихы мен оған әдіскер ғалымдардың қосқан үлесімен, бүгінгі таңдағы қазақ әдебиетін оқытудың әдістемелік проблемаларымен таныстырады.

Адамның мәдениет пен тiлдегi болмысы, ұлттық тіл мен мәдениет, шетел және ұлттық ғылымдағы лингвомәдениет туралы зерттеулері, лингвомәдениеттанудың негізгі ұғымдары, тілді ұлт тарихымен, концепт арқылы көрінетін мәдениетімен, салт-дәстүрімен, рухани болмысымен сабақтастыра қарастыру мәселелерін қарастырады. Тілді ұлт тарихымен, концепт арқылы көрінетін мәдениетімен, салт-дәстүрімен, рухани болмысымен сабақтастыра қарастыру.

Тіл саласындағы іргелі ізденістердің бағыттарын айқындап, қазіргі қазақ тілі стилистикасының негізгі тілдік факторларын дәйектеу жолдарын қарастырады; тілдік жүйені ғылыми танымның әдіснамасына, заманауи тұжырымдамаларға, заңдылықтарға баға беру арқылы түсіндіреді. Лингвостилистика мәселелерін тілдік жүйемен байланыстыра отырып талдайды, тілдік жүйенің лингвистикадағы орнына сараптама жасауды анықтайды.

Магистрант линвистикалық зерттеулерді ұйымдастыру және жоспарлаудың теориялық-әдістемелік негізін меңгереді. Линвистиканың жаңа бағыттарымен, линвистикалық терминдермен, линвистикалық зерттеудің әдістерімен танысады. Зерттеу жұмысын жоспарлау және зерттеу қателерін алдын алу, ғылыми әдебиеттермен жұмыс, ғылыми этиканың нормалары, зерттеу әдістерін таңдау, мәліметтер жинау мәселелерін меңгереді. Зерттеу нәтижелерін өңдеу мен талдау, зерттеудің нәтижелерін интерпретациялау құралдарымен танысады.

Этнолингвистиканы зерттеу объектісі, даму тарихы, этнолингвистика жөнінде ғалымдардың пікірлері, этнолингвистиканың лингвистикалық пәндермен байланысы, тіл және мәдениеттану, тіл және халықтық менталитет, тіл және мифология, қазақ этнолинвистикасының зерттелуі, қазақ этнолингвистикасының өзіндік ерекшеліктері мен жүйелілік принциптері қарастырылады. Этнолингвистикалық арналар, этнолингвистикалық мектептер және олардың қалыптасу бағыттары жайлы ақпараттар беріледі.

Қазақ әдебиетінің тәуелсіздік жылдарындағы даму бағыттары, тәуелсіздіктің алғашқы он жылында қазақ әдебиеті өз арнасын жаңа бағытқа бұрғандығы, әдеби жанрлардың дамуы мен жаңа бағыттағы шығармалардың пайда болуы сараланады. Тәуелсіздік жылдарындағы әдебиеттегі таным мен талғам, тақырып пен идея, образ бен образдылық, қаламгерлердің көркемдік ізденістерінен туған жаңашылдық мәселелері талданады.

Тілдік қатынастың ғылыми негіздері, тіл және ойлау, тіл және сөйлеу, тілдік қатынастың күрделі қоғамдық-әлеуметтік құбылыс екендігі, көптеген ғылым салаларымен тығыз байланысы қарастырылады. Тілдік қарым-қатынас сөздік құрам мен сөздік қордың мол болуына, лингвистикалық заңдылықтар мен грамматикалық ережелерді дұрыс қолдануына байланысты екендігі белгілі. Осы орайда, магистранттар тілдік қатынастың ғылыми негіздерін меңгереді.

Еуропалық «ренессанс», орыстың «возрождениесі», қазақша «қайта өрлеу дәуірі» деп аталған әлемдік мәдениеттегі зор өзгерістер кезеңі тарихының басты ерекшеліктері мен терминнің түп мағынасы, қазақ әдебиетіндегі қайта өрлеу дәуірінің көшбасшысы Абай ренессансы сынды мәселелер қарастырылады. Еуропалық ренессансқа дейін Азия мәдениеті, шығыс қиырдағы Қытай мәдениеті әлдеқайда ерте дамығаны жайлы мәліметтер беріледі.

Магистранттар көркем шығарма поэтикасының және мәтін танудың жетекші қағидаларымен танысады. Көркем мәтіннің әдеби-теориялық сипаты, сонымен қатар қазақ әдебиетінің даму барысындағы көркем мәтін поэтикасын әдеби сын дискурс тұрғысынан қарастырып, мәтін мен болмыс, мәтін және автор, оқырман және мәтін арасындағы байланыстарды ұғынады. Көр¬кем мә¬тін¬нің ком¬по¬зи¬циясы, сю¬жет пен фа¬бу¬ла, уа¬қыт пен ке¬ңіс¬тік, об¬раз¬дар мәселелері қарастырылады.

Ономастика ғылымының зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері, теориялық мәселелері, ономастиканың қалыптасу мен даму тарихы, ономастиканың құрылымы мен ономастикалық зерттеу аспектілері, ономастиканың басқа ғылымдармен байланысы, ономастика саласының жаңа бағытта зерттелуі қарастырылады. Антропонимдер мен топонимдер туралы теориялық түсінік қалыптасады. Қазақстан ономастикасының тарихи-әлеуметтік мәселелері, ономастиканың ұлттық-мәдени ерекшеліктері жайлы түсінік қалыптасады.

Ақындық поэзия – қазақ әдебиетінің қалыптасу, даму тарихындағы жанрлар жүйесін қалыптастырған шығармашылық негіз. Қазақтың ақындық поэзиясының бастауында тұрған негізгі өкілдердің өмірі мен шығармашылығы, дәстүрлі ақындық поэзияның дамуы мен қазіргі жай-күйі, сонымен қатар ақындық поэзияның көркемдік-идеялық ерекшеліктері айқындалады. Жыраулық дәстүр мен ақындық өнердің өзара ерекшеліктері жайлы мағлұматтар беріледі.

Тіл білімі туралы жалпы түсінік қалыптасады. Тіл білімінің ,ылымдар жүйесіндегі алатын орны, тілдің табиғаты мен қоғамдық орны, тілдің дамуы, жалпы тіл білімінің өзекті мәселелері жайлы түсінік қалыптасады. Тіл білімінің жаңа бағыттары, олардың зерттелуі, ғалымдардың ой-пікірлері қарастырылады. Этнолингвистика, психолингвистика, когнитивті лингвистика, компьютерлік линвистика т.б. тіл білімінің жаңа бағыттары туралы мағлұматтар беріледі.

Дәстүр мен жаңашылдық - әдебиет пен өнердің даму барысында сабақтастық пен жаңғыртуды, мұрагерлік пен қайта жасауды, бұрынғы мен соңғының байланысын білдіретін ұғым. Дәстүрге ғасырлар бойы қалыптасып, сұрыпталған әдет-ғұрыптар, жол-жобалар көзқарас түсініктер жатады. Пәнді меңгеру барысында магистранттар қазақ әдебиетіндегі дәстүр мен жаңашылдық мәселесіне тоқталады.

Магистранттардың өз бетінше көркем шығарманы эстетикалық талғаммен танып, қаламгерлердің даралық дарынды қасиеттерін, шеберлік сырларын эстетикалық таныммен игеруге, кәсіби біліктілігін тереңдетуге жан-жақты ғылыми-теориялық, негіздемелік бағдар беріледі. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі қаламгердің шығармашылық лабараториясына жаңаша көзқарастар жасалынады.

Әдебиеттің зерттелу тарихы пәні - көркем әдебиет мәселелерін қарастырады. Сөз өнерінің түп төркінін, тегін, туу, қалыптасу тарихын, даму заңдылықтарын, көркемдік және эстетикалық ерекшеліктерін зерттейді. Әдебиеттанушы ғалымдардың еңбектеріне шолу жасай отырып, әдеби процесте болып жатқан жаңалықтармен танысады.

«Қазақ прозасының поэтикасы» пәні – филология мамандығы бойынша оқитын магистранттарға арналған аса қажетті пән болып табылады. Алдыңғы кезекке көркем шығарма поэтикасын талдау шығады. Алдымен әдебиеттану, тілтанудағы көркем мәтінге қатысты теориялық ой пікірлерді жүйелеу, олардың өзара байланысу, ыпалдасу деңгейлерін айқындау міндеттері тұрды.

Қазіргі қазақ поэиясының даму арналары мен бағыттарын, кезеңдерін, басты өкілдері мен шығармалардың тақырыптық-идеялық, жанрлық ерекшеліктерін қарастырады. Қазіргі қазақ поэзиясындағы дәстүр мен жаңашылдық мәселесі, қазақ өлеңдерінің құрылымдық және көркемдік-эстетикалық ерекшеліктеріне талданады. ХХ ғасырдың 60-80 жылдар қазақ поэзиясы мен тәуелсіздік жылдардағы қазақ поэзиясының даму арналары, қазіргі жастар поэзиясының ерекше тұстары қарастырылады.

Қазақ прозасының қалыптасу, даму тарихы, сипаты мен өзіндік ерекшеліктері, қазақ прозасындағы қалыптасқан дәстүр мен жалғастық мәселесі қарастырылады. Қазіргі қазақ прозасындағы жаңашыл-модернистік сипаттағы жазушылардың шығармашылығы, олардың шығармаларындағы тілдік-стильдік ерекшеліктер, әдеби әдіс-тәсілдердің жаңашыл сипаты, бұл топтағы жазушылар туралы бүгінгі әдеби сындағы ой-пікір алуандығы туралы сөз болады.

«Әдебиет тарихын дәуірлеудің теориялық негіздері» пәнін оқуда қазіргі әдебиеттанудағы өзекті мәселелер болып табылатын әдебиет тарихын дәуірлеу мәселесі сараланады. Магистранттарға әлемдік және ұлттық әдеби процесс дамуының тарихи-мәдени заңдылықтарына байланысты талдаулар ұсынылады. Әдебиет тарихын дәуірлеуге байланысты жазылған іргелі зерттеулердің теориялық-методологиялық ерекшеліктері, әдіс-тәсілдері, олардың әдебиеттану ғылымын дамытудағы ықпалы туралы кең көлемді мәліметтер беріледі.

Когнитивтік лингвистика тілдің танымдық табиғи болмысын зерттейтін ғылым. Когнитивті лингвистика пәні – когнитивтік лингвистиканың тарихи танымдық негіздерін, когнитивтік зерттеулердің мақсат-міндетін айқындайды, жалпы тіл біліміндегі танымдық ұстанымдар тарихына, теориялық ұғымдар тізбегіне шолу жасайды. Когнитивтік лингистиканың негізгі үғымдары: ойлау, білім, когниция, дүниені тілдік көру, менталдылық, концепт т.б. танысады.

Магистраттар әлеуметтік лингвистиканың басты теориялық қағидалары мен ұғым-түсініктерімен, терминологиялық жүйесімен танысады. Пәннің ғылымдар жүйесіндегі орны мен рөлі турасындағы теориялық көзқарастар мен пікірлерді сараптайды. Әлеуметтік лингвистиканың тіл білімінің саласы ретінде қалыптасу, даму жолдарынан мәлімет ала отырып, отандық әлеуметтік лингвистиканың жетістіктері мен алдағы міндеттерінен хабардар болады. Әлеуметтік лингвистиканың зерттеу әдістерін, тәсілдерін меңгереді.

Бұл пәнде қазақтың өлең тілі мен өлең құрылысының ерекшеліктері, тіл кестесі, жанрлық өзгешеліктер, қазақтың ақындық өнеріне қатысты ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық дәстүрлерін анықтап, оның әдеби-тарихи үдеріспен байланысы мен заңдылықтарын теориялық тұрғыда қарастырады. Өлең сөздің теориясына байланысты жазылған ғылыми еңбектермен, ғалымдардың ой-тұжырымдарымен танысады. Өлең сөздің теориясын жаңаша көзқараста пайымдайды.

қазақ тіл білімі мен әдебиеттің теориялық негіздері мен даму заңдылықтарын, қазақ тіл білімі мен қазақ әдебиетінің жаңа бағыттары білу, алған теориялық білімдерін кәсіби қызмет аясында қолдана алу

тіл және әдебиет теориясы туралы жүйелі түсінікке ие болу, филологиялық және гуманитарлық білім саласындағы заманауи ғылыми зерттеулерге сыни баға беруді үйрену

зерделеніп отырған салада одан әрі оқуды өз бетінше жалғастыру үшін қажетті оқу дағдыларын қалыптастыру

білім алушыларды оқыту және дамыту, оқыту үдерісін ұйымдастыру және тәрбие беру, педагогикалық үдерістерді жоспарлау және басқару, диагностика, түзету, педагогикалық іс-әрекеттерді жүзеге асыру

білім беруде оқытудың жаңа әдістерін пайдалануда кәсіби шеберлігін жүзеге асыру

Білім беру құралы ретінде ауызша және жазбаша түрде жүзеге асырылатын тілдерді (сөйлеу, тыңдау, оқу, жазу) пайдалану, коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру және қолдану

командада, тұлғааралық қарым-қатынаста, тиімді жұмыс істеуде коммуникативтілік көрсете білу, педагогикалық және әлеуметтік коммуникация тәсілдерін қолдану

ақпараттық-коммуникациялық құралдар мен технологияларды пайдалана отырып, қазақ тілі мен әдебиетіне қатысты ақпараттарды іздеу үдерісін ұйымдастыруға қатысу және оларды өңдеу

қазақ тілі мен әдебиеті бойынша оқып жатқан білім алушыларға тәрбие мен білім берудің әртүрлі формалары мен әдістерін сұрыптап таңдап қолдану және пайдалану

инновациялық психологиялық-педагогикалық әдіс-тәсілдер мен құралдарды қолдана отырып, білім алушыларды оқыту және тәрбиелеу жұмыстарын ұйымдастыру

әдістеме саласындағы соны өзгерістермен таныстырып, оны тиімді қолдану

қазақ тілі мен әдебиетін жоғары оқу орнында оқыту әдістемесінің методологиялық-теориялық негіздерін қолдану

білім беру үдерісінің ерекшелігін, тәрбие міндеттерін және тұлғаның дамуын ескере отырып заманауи педагогикалық технологиялар дайындай білу

заманауи ғылыми парадигмалар аясында қазақ филологиясы саласындағы кешенді ғылыми зерттеу процесін өз бетінше жоспарлап, жүзеге асыру

педагогикалық эксперименттер жүргізу және оның нәтижелерін оқу үдерісіне енгізе алу