7M01701 Қазақ тілі мен әдебиеті в Ілияс Жансүгіров атындағы Жетісу университеті

Оқу үдерісін (өз бетімен білім алу), оқыту, тәрбие беру (өзін-өзі тәрбиелеу), дамуды (өз-өзін дамыту) іске асырудың және студенттерді қызмет бір түрі мен қоғамдық өмірге кәсіби тұрғыда дайындаудың заңдылықтар мен құралдарын зерттейді. Жоғары мектеп дидактикасы, жоғары оқу орнында тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі, жоғары мектеп менеджменті, жоғары мектеп технологиялары қарастыралады.

Академиялық грамматиканың жеке жүйесіне енетін фонетика, морфонология, лексикология, сөзжасам, морфология, синтаксис бөлімдерінің әрқайсысына тән обьектілерін тіл білімінің жаңа бағыттарымен байланыстыра қарастырады. Қазіргі қазақ тілі грамматикасына қатысты зерттеу еңбектеріне аналитикалық шолу, сараптау жұмыстарын жүргізу көзделеді.

Терминологияның тіл құрылымындағы орны, оның жасалу көздері мен жолдары, сондай-ақ жазу мен аударманың термин қалыптастырудағы, тіл байытудағы рөлі ғылыми тұрғыдан қарастырады. Қазақ терминографиясының зерттелуі, қазақ ғалымдарының терминжасамдағы тәжірибесі, қазақ тілінде термин қалыптастырудың негізгі кезеңдері, терминография және лексикография, терминологиялық сөздіктерде терминдерді беру тәсілдері, сөздіктердің микроқұрылымы мәселесі қамтылған.

Философия және ғылым әдіснамасы, мәдениет, өркениеттегі ғылым, ғылымның пайда болуы, ғылымның тарихи динамикасының негізгі кезеңдері, орта ғасырдағы ғылым мен философияның дамуы, қайта өрлеу дәуірінің ғылыми жетістіктері, жаңа дәуір ғылымы және философиясы, ғылыми танымның құрылымы, деңгейлері, әдістері, ғылыми революциялар, ғылымның этикалық мәселелері, әлемнің ғылыми бейнесі қарастырылады.

ХХ ғасырда философия, әлеуметтану, психология, лингвистика, семиотика, лингводидактиканың зерттеу нысанына айналған метафора көріктеу құралы ғана емес, тұлғаның тілдік дамуын қарқындататын тіл мен ойлаудың универсалийі ретінде қарастырылады. Сондықтан медиамәтін және саяси метафораның негізгі теориялық мәселелері мен түр жағынан жіктелулері, түрлері, функционалдық қызметі, метафораның ғылыми теориялық парадигмалары, медиамәтінді бағалау әдістері, белгілері қарастырылады.

Зерттеу әдістері және олардың жіктелуі, теориялық және эмпирикалық зерттеу әдістері, эксперимент әдісі және оны жүргізу принциптері қарастырылады. Бақылау, педагогикалық байқау, әңгімелесу, фокус-топ жұмысы, интервью алу әдісі, құжаттарды зерттеу, кибернетикалық және математикалық әдіс, педагогикалық процестерді модельдеу әдістері, зерттеу нәтижесін тәжірибеге енгізу жолдары меңгертіледі.

Ғылым дамуының негізгі бағыттары, құрылымы, ғылым логикасы, ғылым философиясы, ғылыми таным, ғылыми таным динамикасының мазмұны мен әдістері қарастырылады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастырудың жоспары, кезеңдері, әдістері, басқару мен бағалау меңгертіледі. Сонымен қатар, пән ғылыми-зерттеуде теориялық және қолданбалы міндеттерді қоя білуді, академиялық адалдық ұстанымдарын сақтауды игертуге бағытталады.

Кәсіби, ғылыми, қоғамдық-саяси қатынас салаларындағы ауызша және жазбаша сөйлеу ерекшелігін; кәсіби-себептелген жағдайлар шеңберінде шетел тіліндегі мәтінді құру мен ұйымдастырудың ұлттық-мәдени ерекшеліктерін; кәсіби қатынас саласындағы шетел тілінің сөздік құрамының стилистикалық ерекшеліктерін; әлеуметтік факторларға, қатынас жағдайына, әңгімелесушінің мәртебесіне және оның коммуникативтік ниеттеріне сәйкес түрлі тілдік және сөйлесу құралдарын қолдануды меңгертеді.

Әдеби ағым мен әдіс мәселелерінің әдіснамалық негіздерін, стиль мәселесін байыптаудағы пайымдаулар мен көзқарастарды, стильді танытудың, зерттеудің, әлемдік әдебиеттегі ағымдардың қазіргі қазақ әдебиетіндегі көрінісі, бағыт, бағдар алуы, модернистік және постмодернистік ағымдардың қазақ әдебиетіне әсер-ықпалы қарастырылылады.

Адам интелектісінің ғылыми аспектілері, интеллект және концепт, адам интеллектісінің лингвопсихологиялық сипаты, «Интеллект» макроконцептісінің педагогикалық негіздері, паремиялардағы көрінісі, интеллект мәнді фразеологизмдердің мағыналық өрісі, «интеллект» макроконцептісінің когнитивтік метафорадағы бейнесі, гендерлік ерекшеліктері, тәрбие берудегі тілдік қызметі, «Ақыл», «Шешендік» базалық концептісінің лингвистикалық аспектілері қарастырылылады.

Қазақ әдебиетін дәуірлеу мәселесі зерттелуінің өзектілігі, ғылыми бастаулары, әдебиеттанушылар еңбегіндегі әдебиет тарихын дәуірлеудің негізгі бағыттары, әдебиет тарихын дәуірлеу мәселелері, қазақ әдебиеттануындағы қазақ кеңес әдебиетінің жүйеленуі, тәуелсіздік алғаннан кейінгі ұлттық әдебиет тарихына деген жаңаша көзқарастың қалыптасуы, әдебиет тарихын дәуірлеудің өзекті мәселелері қарастырылады.

Адамзат тілінің пайда болуы, алтай тілдер теориясы, түркі тілдерінің даму кезеңдері, ежелгі тілдермен байланысы, Шумер мәдениеті мен жазуы, әліпбиі мен көне түркі әліпбиінің байланысы, көне түркі тілдеріндегі тарихи атаулар, олардың семантикалық жақтан дамуы қарастырылады. Көне түркі тіліндегі сөзжасамдық тәсілдер, түркі тілдерінің тарихына қатысты мұралар, тарихи атаулардың танымдық мәні меңгертіледі.

Басқару психологиясының негізгі әдістері, менеджмент теориясы, тәжірибесі, басқару мектептері, басқару жүйесіндегі жеке тұлға түсінігі, өз-өзін бағалау еңбек әрекеттіндегі ниет, фрустрация деңгейі; басқару жүйесіндегі темперамент, тұлғаның эмоцияналды ерікті аумағы қарастырылады. Еңбек мотивациясы, психофизиологиялық басқару негіздері, шешім қабылдау психологиясы, көшбасшылық, «басшы-бағынушы» арасындағы қарым-қатынас; ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық жағдай; конфликтідегі мінез-құлық стратегиясы; тиімді тайм-менеджмент меңгертіледі.

Лириканың тақырыптық-мазмұндық, көркемдік-идеялық дамуы, ұлттық идея мәселесі, қазақ халқының философиялық ойының оның рухани мәдениетінің қалыптасуына әсері қазақ ойшылдарының философиялық идеяларындағы ұлттық сана-сезім, төңкерістік поэзияның символикасы, алашшыл жырлардағы алаш идеясы, кеңестік кезеңдегі қазақ ақындарының шығармаларындағы утопия түрлері, Тәуелсіздік кезеңдегі ұлттық идея мен идеологияның қазақ лирикасында жырлануы қарастырылады.

Грамматикалық сөз нұсқаларының туу себептері, даму бағыттары мен тілдің сөздік құрамына әсері, морфологиялық нұсқалар мен лексикалық синонимдердің арақатынасы, түбірге сіңіскен өлі және тірі жұрнақтардың есебінен пайда болған нұсқалар, есім және етістік, т.б сөз таптарынан пайда болған сөз нұсқалары, синтаксистік синонимдердің әдеби нормаға қатысы қарастырылады.

Өлең сөздің сыры мен сипаты, мәні мен маңызы, көркемдік эстетикалық таным көркем өнердің күрделі болмысы мен көркемдік ерекшелігі, қоғамдық, танымдық, эстетикалық мән-маңызы, қазіргі қазақ өлеңіндегі көркемдік жаңарулар қарастырылады. Өлең өрімінің жүйесі: антикалық поэзиядағы мөлшерленім, тілдегі силлабикалық екпін түсірім орны, орыс поэзиясындағы силлабо-тоникалық еркін екпін түсірілімі меңгертіледі.

Оқу мотивтерін қалыптастырудың маңызы, мотивтер жүйесі, мотив және ұстаным, мотив және мақсаттар, қажеттіліктер, оқу мотивтерін қалыптастыру арқылы қатысымдық құзыретті қалыптастырудың педагогикалық, психологиялық, лингводидактикалық негіздері, мотивация және белсенді оқыту әдістері, танымдық іс-әрекет қарастырылады.

Тіл және мәдениет, тіл және өркениет, лингвомәдениеттанудың тарихы мен теориялық негіздері, әдістері мен әдіснамасы, мәдени коннотация, ғаламның тілдік бейнесі, тілдік болмыс, тілді лингвомәдени сипатта зерттеу, тілдік тұлға, тілдік бірліктердің гендерлік ерекшеліктері қарастырылады. Фразеологияның, метафораның, символдың, стереотиптің лингвомәдени аспектісі меңгертіледі.

Қазіргі лингвоэкологиялық зерттеулердің аспектілері, ұғымдары мен категориялары, әлемдік тілдік әралуандықты сақтау проблемасы, тілдік орта және тілдік тұлға, мемлекеттік тіл саясаты және тілдік импульс, тілдің өміршеңдігі, глоттофагия, тілдік жағдаят қарастырылады. Тілдік тұлғаның сөз мәдениеті, қатысымдық нормалар, эмотивті лингвоэкология меңгертіледі.

Филологиялық пәндерді оқытудың заңдылықтарын, әдіснамалық негіздерін, жоғары білім берудің дидактикалық, әдістемелік талаптарын қарастырады. Филологиялық пәндерді оқыту бағдарламаларын жасау, жетілдіру жолдары, оқыту әдістемесі, оқыту формалары, дәріс, практикалық сабақтар әдістемесі, оқытудың жаңа технологияларын, студенттердің білімін тексеру және бағалауды, қазақ тілі пәндерін оқытуда пайдаланылатын интербелсенді әдістерді таңдау, сұрыптау, бағалау критерийлерін құрастыруды қамтиды.

Қазақ әдебиеті тарихындағы ағымдар мен әдістердің концептуалдық негіздерін саралайды, әдебиет теориясының ғылым ретінде қалыптасу кезеңдерін, көркемдік-эстетикалық қасиеттерін зерделейді; өлең теориясы заңдылықтарын салалас ғылымдар жетістіктерімен бірлікте қарастырып, поэтика, стиль бағытында ғылыми тұрғыда бағалайды, тұжырымдайды

Жоғары мектеп педагогикасының теориялық-әдістемелік негіздеріне сүйене отырып білім беруде ұйымдастырады, білім берудегі негізгі педагогикалық тұжырымдамаларды тиімді ұстану жолдарын анықтайды, басқару психологиясы мен менеджмент теориясының негізгі әдістерін меңгерген, әлеуметтік-педагогикалық жобалау және болжау мүмкіндіктерін қолданады; практикалық дағдыларды игереді, қызметке қатысты креативті шешімдер қабылдайды; әріптестерімен кәсіби, мәдени қарым-қатынас орнатады

Ғылым тарихы мен жаңа концептуалдық идеялардың даму бағыттарын өзіндік көзқарас тұрғысынан дәлелдейді; ғылыми сананың заманауи даму үрдістерін, философиялық мәселелерін анықтайды, іс-тәжірибелік мәселелерді жедел шешуге ықпал ететін жүйелі ойлау дағдыларын меңгерген, қоғамның өзекті мәселелері бойынша өз ұстанымын білдіреді, теориялық білімдерін кәсіби қызметте қолданады

Қазақ әдебиетін дәуірлеудің заңдылықтарын, көркемдік-идеялық жағынан дамуын ғылыми тұрғыда бағалайды, тұжырымдайды, филологияның теориялық мәселелері жайлы ғылыми ойлар мен теорияларды сыни тұрғыда талдайды, бағалайды, салыстырады

Қазіргі қазақ тілінің салалары жүйесіне қатысты ғылымда зерттелген тұжырымдарды бағалайды және талдайды; тіл тарихын дәуірлеудің теориялық негіздерін, тілдік бірліктердің когнитивті, концептуалды, гендерлік талдауын, түркі тілдерімен байланысын дәлелдейді, тіл білімінің қазіргі жағдайы мен даму перспективаларын зерттейді және латыннегізді жаңа емле ережелерін кәсіби қызметінде пайдаланады

Шетел тілінде логикалық және жүйелі тұрғыда ауызша және жазбаша қарым-қатынас құрады; шетел тілін көпмәдениетті әлемдегі халықаралық өзара түсіністік пен келісім құралы ретінде пайдаланады, кәсіби деңгейде шет тілін жетік біледі, ғылыми зерттеулер жүргізеді, университетте арнайы пән жүргізеді

Гуманитарлық ғылымдар саласы бойынша ғылыми-педагогикалық зерттеудің жаңа технологиялары мен әдістерін ғылыми-әдіснамалық тұрғыда талдайды, бағалайды және салыстырады, зерттеу еңбегін жоба ретінде ғылыми айналымға ұсынады

Оқыту әдістемесінің теориялық негіздерін, заманауи технологияларды, әдіс- тәсілдерді педагогикалық қызметінде пайдалануды ұйымдастырады, заманауи білім беру парадигмасы контексіндегі педагогикалық, филологиялық ғылымдар дамуының бағыттары мен жаңа концептуалдық идеяларын салыстырады

Тіл біліміндегі жаңа ғылым салаларының теориялық негіздерін талдайды, заманауи білім парадигмасындағы функционалды грамматика, когнитивтік лингвистика, медиамәтін, лингвоэкология, терминология бағытындағы жаңа тұжырымдамалық теорияларды іс-тәжірибеде қолданады, тіл біліміндегі және лингводидактика теориясындағы заманауи ғылыми-зерттеу трендтерін сыни тұрғыдан талдайды; лингвистикалық пәндер аясында алған білімдерін инкіріктіреді, оны зерттеу мәселелерін шешуде қолданады

Филологиялық зерттеулер үдерісін жоспарлаудың, іске асырудың әдістемесін сын тұрғысынан талдайды, тұжырымдарды дәлелдейді