6B01701 Қазақ тілі және әдебиеті в Сулейман Демирел атындағы университет

«Пәнді меңгерудің міндеттері: 1) студенттердің әдебиет теориясы туралы эстетикамен тығыз байланысы бар әдебиеттанудың бір бөлімі ретінде түсініктерін қалыптастыру; 2) әдебиет теориясының көркемдік практикаға тәуелділігін және оның мазмұнына және білім формаларына нақтыланған ретінде қажеттілігінің негіздемесі болып табылатын оның соңғысына әсер ету мүмкіндігін көрсету; 3) әдебиет теориясын тарихтағы әдебиаралық өзара әрекеттесуді және олардың қазіргі жағдайын түсіндіретін ғылым ретінде ұсыну. 4) әдебиет теориясының дербес ғылыми пән ретінде қалыптасу тарихын өмірдің үзінді формаларынан қазіргі салыстырмалы түрдегі тұтас білім жүйесіне дейін көрсету.

Әдебиет сөз өнері болса, оны зерттейтін ғылымның әдебиеттану деп аталатынын үйрете отырып, аталған ғылымның пайда болу, қалыптасу кезеңдеріне шолу жасалады; Сөз өнерінің бейнелеу ерекшелігі мен оның қоғамдық мәні талдап, түсіндіріледі; Аталған пәнді оқу арқылы ізденуші әдеби шығарманы талдау әдістерімен танысады, көркем шығармаға баға беруге машықтанады.

Студенттер қазақ тілі дыбыстарының фонетикалық сипаттамасын, дауыстылардың оппозициялық айырым белгілерін,қатаң, ұяң, үнді дауыссыздардың сипаттамасын, әріп–фонема–дыбыс ұғымдарының арақатынастары мен айырмашалықтарын біледі. Үндестік заңын,қатар келген дыбыстардың бір-біріне әсер етуін, қазақ тілі орфоэпиясын, оның ішінде дыбыстардың үндесімі мен үйлесімін түсінеді. Қазақ тілінің емлесініңнегізгі ережелерінигеріп, дұрыс сөйлеу, сауатты жазу принциптерін кешенді түрде меңгереді.

Тіл теориясы, тілдің лингвосемиотикалық табиғаты, тіл тарихы, лингвистикалық әдіс-тәсілдер туралы ғылыми-теориялық және ғылыми-практикалық білім беруді көздейді. Жалпы тіл білімінің базалық терминологиялық аппаратын, тіл білімінің қалыптасуы мен дамуындағы әлемдік, отандық тілші-ғалымдардың лингвистикалық концепцияларын меңгереді, тіл білімінің теориялық және практикалық мәселелерін қарастырады, лингвистикалық әдіс-тәсілдердің методологиясымен танысып, тілдік анализ жасай білуге үйретеді.

«Педагогика» пәнінің негізгі мақсаты студенттерді оқыту мен тәрбиелеудің теориялық негіздерімен таныстыру, педагогикалық құзіреттілік деңгейін көтеру, тұлғаның жеке ерекшеліктері туралы білімін және кәсіби қызметін игеру мен жүзеге асырудың факторы ретінде біртұтас идеясын қалыптастыру, оқу дағдыларын, ақыл-ой жұмысының мәдениетін, өзін-өзі тәрбиелеу; педагогикалық білімге негізделген тиімді шешім қабылдау қабілеті.

Фольклор халықтың өнері, дәстүрі, таным-түсінігі екенін ажырата алу; фольклорды бұрынғыдай ауыз әдебиеті деп қана емес, оны халық шығармашылығы ретінде танып, аталған пәннің жекелеген салалары туралы ғылыми пікір қалыптастыру, оның халық тарихымен, тұрмысымен, этнографиясымен байланысын танып біледі; фольклористика ғылымының тарихы мен теориясы туралы кәсіби түсінік қалыптастыру.

Ежелгі түркі дәуірінен қалған тарихи–әдеби жәдігерліктер мол. Оларды жас ұрпаққа оқыту, аталған жазба ескерткіштерге текстологиялық талдау жасауға машықтандыру аталған пәннің алдында тұрған басты міндеті болып саналады. Аталмыш пәнде сол ғалымдардың зерттеу тәжірибелері мен ғылыми еңбектері жан-жақты қарастырылып, болашақ әдебиеттанушыларға үйретіледі. Мазмұн-мәні терең ежелгі дәуір әдебиет үлгілерін аса бағалы байлық ретінде оқыта отырып, оның өзіндік сипатын танытып, студенттерге тағылым беру көзделеді.

Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы пәні екі модульден тұрады. Бірінші модуль бойынша қазақ тілі лексикалық жүйесі, лексикалық мағынаның семантикалық құрылымы, сөз мағынасының психологиялық аспектісі , сөздердің стилистикалық қызметі қарастырылады. Екінші модуль бойынша қазақ тілінің фразеологиясы, олардың лексика-семантикалық сипаты, қолданыс ерекшеліктері мен көркем мәтінде түрленуі туралы айтылады

Қазақ тілінің морфологиялық табиғатына тән заңдылықтар туралы терең талданады. Тілдің өзіне тән ішкі табиғаты: түбір мен қосымша шегінің айқын болуы; қосым-шаның өзіне тән мағынасының болуы, олардың сөзге жалға-нудағы орын тәртібі; грамматикалық мағына және оның түрлері, грамматикалық форма мен грамматикалық мағына сәйкестігі мәселелері қарастырылады.

Студенттердің қазақ тілінің сөзжасамы мен этимологиясының даму тарихын терең тануға мүмкіндік туғызып, қазақ сөзінің жасалуы мен шығу тегін қатысты тарихи-филологиялық мәселелерін талдауға ерекше көңіл бөледі. Қазіргі қазақ тіліндегі тілдік бірліктердің қалыптасу, даму тарихы мен шығу тегі түсіндіріледі. Туынды сөздерге сатылай кешенді лингвистикалық талдау жасау арқылы туынды сөздердің жасалу жолдары, заңдылықтары қарастырылады

Педагогтар үшін маңызды балалар мен жас өспірімдердің анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері түсіндіріледі. Өсу мен дамудың негізгі биологиялық заңдылықтары туралы түсінік қалыптастырылады. Оқытуда маңызды орын алатын шартты рефлекстердің негізімен таныстырылады. Сезім, қабылдау, түйсік, ес, ойлану, сана-сезім, сөйлеу сияқты функциялардың физиологиялық негіздерін меңгереді. Физиологиялық ерекше қажеттіліктері бар балалармен жұмыс жасаудың ерекшеліктері түсіндіріледі.

Шетел әдебиетінің озық үлгілерімен, талантты тұлғалар шығармашылығымен танысады; әлем әдебиетіндегі әдеби бағыттар мен әдеби мектептердің ұсынған тұжырымдарына әдеби талдау жасай алады; шетел әдебиетінің ірі өкілдерінің шығармаларына интрепретация жасай алады; ақын-жазушылар шығармаларының басты идеясы мен көркемдік ізденістерін жан-жақты зерттеуге, авторлық түпкі ойдың салмағын ажырата алуға машықтанады; көркем әдеби құндылықтарды танып, өзіндік пікір қорғай алады; шығармашылық пайымдауларында дәйекті тұжырым жасап, зерттеу жұмыстарында қолдана алады.

Курс студенттермен келесі практикалық жұмыстарды қамтиды: психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді оқу; үздіксіз оқу практикасы процесінде студенттермен жүргізілетін сыныптан тыс тәрбие жұмыстарын бақылау және талдау; сабақтан тыс тәрбие жұмыстарын жоспарлау, ұйымдастыру және өткізу бойынша өзіндік жұмыс; оқу тобындағы жүргізіліп жатқан іс-әрекеттерді талдау және қарсы алу және т.б.

ХІХ ғасыр әдебиетін қоғамдық-әлеуметтік болмыс, тарихи жағдай аясында қарастыра отырып, оның негізгі даму бағыттарын, көркемдік табиғатын нақтылы түр, жанрлық сипат жөнінен мағлұмат алады. ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиетін жоғары мектепте оқытуда қазақ әдебиеттану ғылымының жеке тұлғалар шығармашылығын зерттеудегі, жалпы әдеби үрдісті ғылыми жүйеге түсірудегі зерттеу нәтижелері негізге алына отырылып, белгілі бір дәрежеде әдеби мұраны көркемдік жөннен тану бағытындағы ізденістергекөңіл бөлу көзделеді.

Түркітану ғылымының қалыптасу тарихына тоқталып, қазіргі түркологияның бағыт-бағдары түсіндіріледі. Түркі тілдерінің тарихи дамуын дәуірлеу, түркі тілдерін жіктеудің ұстанымдары туралы түсінік беріледі. Курста қазақ халқының этногенездік құрамына сәйкес халық тілінің қалыптасу ерекшеліктері айтылып, дыбыстық сипаты мен грамматикалық құрылымының тарихи негіздері меңгертіледі. Тілдің бүкіл құрылымындағы тілдік бірліктерді, олардың қалыптасу жолы мен тіл жүйесіндегі тарихи өзгерістері қарастырылады.

Пәннің басты нысаны – сөйлеу мәдениеті туралы түсінікті қалыптастыру болып табылады. Сондай-ақ, білім алушы сөйлеудің нормативтік, коммуникативтік және этикалық компоненттері, сөйлеу қарым-қатынасы, оның қағидалары, сөйлеудің логикалық мазмұндық құрылымы, сөйлеудің мәнерлілік құралдары, педагогтің сөйлеу техникасы, педагогикалық іс-әрекет құрылымындағы педагогтың сөйлеуі, түсіндіру монологы, педагогикалық сөйлеуінеқойылатын этикалық талаптар, мұғалімнің сөйлеуінің тәрбиелік және білім берушілік әсері сияқты ұғымдармен жете танысады.

Қазіргі таңда тиісті сладағы жаңа инновациялық тенденцияларды білім алушыларға жеткізу

Педагогикалық тәжірибе барысында студенттер педогогикалық үдерісті жоспарлауға және тиімді жүзеге асыруға машықтанады. Оқушыларды даралық қасиеттерін есепке алу, сыныптың, топтың жұмыс әрекетін бақылай алу, оқу-танымдық, әдістемелік мақсатқа бағыттау жолдарын үйренеді. Оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері мен жаңа технологияларын танымдық, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттарын жүйелей алады

Қазақ жазуының даму тарихы таныстырылады. Латын әліпбилі қазақ жазуының емлелелік ерекшеліктері ескі ережемен салыстыра отырып талданады, тиімділігі түсіндіріледі. Жаңа ережені оқушыларға үйретудің тиімді әдіс-тәсілдері сараланып, сол әдістерді тәжірибеде қолданудың дағдысы қалыптастырылады.

Қазақ әдебиетінің тарихындағы маңызды да күрделі кезең болып табылатын ХХ ғасырдың соңындағы әдеби процесс пен әдебитет тарихы туралы хронологиялық ұстанымды сақтай отырып, әдебиеттану ғылымының қол жеткізген бүгінгі табыстары негізінде студенттерге барынша толық, тиянақты білім беріледі. Көркемдік дамудағы жалғастық пен жаңашылдықты ескере отырып, кеңестік дәуірдегі әдеби шығармаларды идеялық, жанрлық, әдеби көркемдік тұрғыда талданылады.

Студенттерді қазіргі қазақ тілінің синтаксистік жүйесіне қатысты теориялық білімдермен қаруландырады.Сөз бен сөздің байланысу тәсілдері мен формаларын таныстырып, жай сөйлем түрлері мен жасалу жолдары, сөйлем мүшелері, бірыңғай мүшелер, айқындауыш мүшелер, олардың тыныс белгілер, құрмалас сөйлем және оның жіктемесін; жасалу жолдары; құрмалас сөйлемнің түрлері мағлұмат беріледі. Теориялық білім негізінде студенттердің мектепте жұмыс жүргізуге қажетті білік, дағдыларын қалыптастырады.

Студенттерге қазақ әдеби тілінің дамуы, қалыптасуы жайынан түсінік беріп, қазақ әдеби тілінің нормалары, стильдері, қызметімен таныстырады. Қазақ әдеби тілі тарихының қалыптасу және даму кезеңдері, қазақ әдеби тілі нормалары мен оның түрлері жөнінде ғылыми тұрғыдан жүйелі білім беріледі. Сондай-ақ функционалдық стильдердің қызметі жайында білімдері жетілдіріледі. Оларды оқытудың тәсілдерін үйретіледі.

Кеңес кезеңіндегі ақын-жазушылардың өмірі мен қызметін, шығармашылық ерекшеліктерін бүгінгі талап тұрғысынан таразылап, жанрлық жүйесін, көркемдік өрнектерін зерделеп, тіл ерекшеліктеріне баға береді. Әдебиет дамуындағы бұралаң жолдар шындығын таниды. Ұлттық сөз өнеріндегі тұғырлы тұлғалардың, ұлт туын көтергендері үшін есімдері аталмай келген қаламгерлердің шығармаларының сыр-сипатына маңыз береді.

Пәннің қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша білім алатын білімгерлерге қазақ тілін екінші және шет тілді аудиторияда оқыту әдістемесін меңгертеді. Сөйлесу әрекетінің түрлері бойынша тапсырмаларды беруге, функционалды бағытта оқыту дағдысын қалыптастыруға, қазақ тілінің құрылымын деңгейге байланысты практикалық негізде меңгеруге, көркем мәтіндерді деңгейге байланысты бейімдеуге машықтанады. Қазақ тілін деңгейлеп оқытудың стандарттарымен танысады.

Пән білім алушыларға оқыту нәтижесін бағалаудың орны мен рөлі, критериалдық бағалау технологиясының моделі жайында түсінік береді. Осыған орай, білім алушыларға бағалаудың түрлері және ұстанымдары жайында мағлұмат беріп, бағалау кезеңдері және инструменттерін талдата меңгертеді. Критериалдық кесте-рубрикаторлары, форматтық бағалау және суммалық (ішкі және сыртқы) бағалаудың ерекшеліктерін түсіндіре отырып, оқу бағдарламасы және оқу жоспарынан (қысқа, орта, ұзақ) түрлері жайында ұғымдар қалыптастырады.

Пән аясында студенттер қазақ әдебиеті курсының оқу мазмұнын теориялық және практикалық жолмен игереді, әдістеме ғылымының қалыптасу тарихы мен жүйесін, терминдерін, жаңа оқыту технологияларының ерекшеліктерін біледі, қазақ әдебиетін оқытудың негізгі ұстанымдары мен жаңа тенденцияларын түсіндіре алады. Оқыту мақсатында мәтінмен жұмыс түрлерін жүргізуге, тапсырма даярлап, оны тиімді жолмен оқыту жолдарын қарастырады

Пән аясында студенттер қазақ әдебиеті курсының оқу мазмұнын теориялық және практикалық жолмен игереді, әдістеме ғылымының қалыптасу тарихы мен жүйесін, терминдерін, жаңа оқыту технологияларының ерекшеліктерін біледі, қазақ әдебиетін оқытудың негізгі ұстанымдары мен жаңа тенденцияларын түсіндіре алады. Оқыту мақсатында мәтінмен жұмыс түрлерін жүргізуге, тапсырма даярлап, оны тиімді жолмен оқыту жолдарын қарастырады

Білім беру жүйесі қазіргі таңда күн санап өзгеруде, дамуда. Оның бір бөлігі - оқытудың жаңа технологиялары болып табылады. Болашақ педагог мамандар ретінде студенттер аталған технологиялардан барынша хабардар болуы тиіс. Оқытуда дәстүрлі әдістердің мүм кіндіктерін кең қолдану қажет болғанмен, бірінші кезекте белсенді және интерактивті әдістер қарастырылады

Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастырудың негіздерімен терең танысуға мүмкіндік туғызып, зерттеу жұмыстарын жүргізудің әдіснамасына ерекше көңіл бөледі. Оқушыларды ғылыми жұмысқа баулудың әдістемесі түсіндіріледі. Ғылыми зерттеу жұмыстарында қолданылатын әдіс-тәсілдер қарастырылады. Бұл пән тек ғылыми зерттеуді жүргізуге қатысты мәліметтерді меңгеруге ғана емес, сонымен қатар студенттердің ғылыми таным дүниесін кеңейтуге, елдің ғылымимұрасын жетік білуге жол ашады.

Әлеуметтік, этикалық және ғылыми тұжырымдарды негізге ала отырып, пайымдаулар жасауға қажет білім мен ақпараттарды жинап, түсіндіріп жеткізе білу, өмірге, қоғамға деген азаматтық позициясын көрсете алу керек.

Гуманитарлық пәндер саласындағы (философиялық, әлеуметтік, психологиялық, мәдени) базалық білімді меңгеру арқылы өзінің жалпы мәдени, ақпараттық-аналитикалық, тұлғааралық-коммуникативтік қасиеттерін көрсете алу тиіс.

Ұлттық және рухани құндылықтырды өз бойына дарыта отырып, оны болашақ ұрпақ санасына сіңіруге деген талпынысы қалыптасу керек.

Қазақ тіл білімінің салалары бойынша ең озық білімдерді жан-жақты игере отырып, білімі мен түсінігін көрсетіп, лингвистиканың өзекті мәселелеріне қатысты аналитикалық және критериалды ойлау тұрғысынан талдау жасай алу керек.

Қазақ әдебиетінің түрлі даму кезеңдеріне жататын материалдарды сапалы игеріп, әдеби материалдарға өздігінен теориялық талдау жасай алу тиіс.

Филологиялық пәндерді оқытуда қолданылатын инновациялық технологияларды, интербелсенді әдістерді сабақ беру үдерісінде пайдаланып, компьютерлік сауаттылығын кәсіби мақсатта қолдана алуы қажет. «Е-learning» электрондық оқыту жүйесінде оқу-педагогикалық қызметті жүзеге асыра алуы тиіс.

Студент тұлғааралық, мәдениетаралық және кәсіби қарым-қатынас мәселелерін шешу мақсатында орыс, ағылшын және түрік тілдерінде ауызша және жазбаша түрде қарым-қатынас жасай алуы тиіс.

Басқарушы-ұйымдастырушылық қабілеттерін, психологиялық, пәндік және әдістемелік білім жүйесімен түсінігін кәсіби деңгейде практикада қолдана білу керек. Қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда дәлелдерді тұжырымдау және кәсіби мәселелерді педагогикалық құралдардың барлық түрлерін пайдалана отырып, шеше білу керек.

Филология саласындағы ғылыми-теориялық зерттеулердің методологиясын меңгеріп, лингвистикалық және әдеби зерттеулердің нысанына сәйкес тиісті әдіс-тәсілдер жүйесін практикада қолдана отырып, зерттеу жұмысын жасай білу керек